Tuesday, December 16, 2025

පිළිකා වෛද්‍ය විද්‍යාව සඳහා සිලිකන් නිම්න නව නිපැයුම් උළෙලේදී ඉරාන පර්යේෂකයෙක් රන් පදක්කම දිනා ගනී

 පිළිකා වෛද්‍ය විද්‍යාව සඳහා සිලිකන් නිම්න නව නිපැයුම් උළෙලේදී ඉරාන පර්යේෂකයෙක් රන් පදක්කම දිනා ගනී

Iranian researcher wins gold at Silicon Valley invention festival for cancer medicine



පිළිකා ප්‍රතිකාර සඳහා දායක වන නව්‍ය ඖෂධයක් සංවර්ධනය කිරීම හේතුවෙන් ඉරාන පර්යේෂකයෙක් කැලිෆෝනියාවේ පැවති සිලිකන් නිම්න ජාත්‍යන්තර නව නිපැයුම් උළෙල (SVIIF) 2025 දී රන් පදක්කම දිනා ගෙන තිබේ.IRNA ට අනුව, ඉරානයේ Qeshm දූපතේ උතුරු වෙරළ තීරයෙන් හමු වූ දුර්ලභ මුහුදු පිපිඤ්ඤා විශේෂයක් වන Holothuria scabra වලින් ලබාගත් සීනි සංයෝගවලින් ලබාගත් නැවත සංයෝජක, දැනුම පදනම් කරගත් ඖෂධයක් සංවර්ධනය කිරීම සඳහා ආචාර්ය මරියම් නූරි බාලන්ජි ,  උත්සවයේදී ඉහළම ගෞරවය ලබා ගත්තාය.


මානව වෛද්‍ය භාවිතය සඳහා නිර්මාණය කර ඇති මෙම නව නිපැයුම එන්නත් කළ හැකි හෝ මුඛ ආකාරයෙන් නිපදවිය හැකි අතර පිළිකා සෛල වර්ධනය වැළැක්වීම සහ විවිධ වර්ගයේ පිළිකා ඉවත් කිරීම අරමුණු කර ගෙන ඇත.මෙම ව්‍යාපෘතිය ආචාර්ය බාලන්ජි විසින් නිදහස් කලාප උත්තරීතර කවුන්සිලයේ සංවිධානාත්මක සගයන් සහ කැනඩාවේ විශේෂඥ හවුල්කරුවන් කණ්ඩායමක් සමඟ සහයෝගයෙන් සංවර්ධනය කරන ලදී.මෙම නව නිපැයුම SVIIF 2025 දී ලොව පුරා පළමු ස්ථානය ලබා ගත් අතර, පර්යේෂණ කණ්ඩායමේ සෑම සාමාජිකයෙකුටම රන් පදක්කම හිමි විය.



මෙම ජයග්‍රහණය, රටේ නිදහස් කලාප සමඟ අනුබද්ධ ඉරාන පර්යේෂකයෙකු ගෝලීය මට්ටමින් මෙම වෙනස අත්කර ගත් දෙවන අවස්ථාව සනිටුහන් කරයි.ආචාර්ය බාලන්ජි මීට පෙර ලෝක නව නිපැයුම් බුද්ධිමය දේපළ සංගම් (WIPA) අනුග්‍රහය යටතේ සංවිධානය කරන ලද 2023 කාඕසියුං නව නිපැයුම් සහ නවෝත්පාදන උළෙලේදී පළමු ස්ථානය සහ රන් පදක්කමක් දිනා ගෙන ඇති අතර, එහිදී ඇයට ගෞරවනීය පූර්ණ ශිෂ්‍යත්වයක් ද පිරිනමන ලදී.




ජාත්‍යන්තර නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ සංගම් සම්මේලනය (IFIA) විසින් සංවිධානය කරන ලද SVIIF 2025, ලොව ප්‍රමුඛතම නවෝත්පාදන සිදුවීම් වලින් එකක් ලෙස සැලකේ. ලොව පුරා නව නිපැයුම්කරුවන් සහ නවෝත්පාදකයින් එක්රැස් කරමින් අගෝස්තු 8 සිට 10 දක්වා කැලිෆෝනියාවේ සැන්ටා ක්ලාරා සම්මේලන මධ්‍යස්ථානයේදී මෙම උත්සවය පැවැත්විණි.සෞඛ්‍ය සහ වෛද්‍ය විද්‍යාව, හරිත බලශක්තිය, පාරිසරික ආරක්ෂාව, පුනර්ජනනීය ක්‍රියාකාරකම්, ස්මාර්ට් කෘෂිකර්මාන්තය සහ ආහාර කර්මාන්තය ඇතුළු ක්ෂේත්‍ර හරහා පුළුල් පරාසයක නව නිපැයුම් සහ උසස් තාක්ෂණයන් සහභාගිවන්නන් විසින් ප්‍රදර්ශනය කරන ලදී.



ජාත්‍යන්තර වේදිකාවක නව නවෝත්පාදනයන් ඉදිරිපත් කිරීමට අමතරව, මෙම උත්සවය ගෝලීය ජාලකරණය සඳහා සහ ලොව පුරා සහභාගිවන්නන් අතර වාණිජ හා කාර්මික හවුල්කාරිත්වයන් ඇති කිරීම සඳහා වේදිකාවක් ලෙස සේවය කරයි.



Thursday, December 11, 2025

නූතන ඉරානයේ වෛද්‍ය තාක්‍ෂණ ප්‍රවණතා

 නූතන ඉරානයේ වෛද්‍ය තාක්‍ෂණ ප්‍රවණතා 

Medical Biotechnology Trends and Achievements in modern Iran 




ඉරානය මෑත වසරවලදී සැලකිය යුතු වෛද්‍ය වර්ධනයන් සිදු කර ඇති අතර, බොහෝ දුරට ඖෂධ සහ වෛද්‍ය උපකරණවල ස්වයංපෝෂිතභාවය කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම, එහි ප්‍රාථමික සෞඛ්‍ය සේවා ජාලය පුළුල් කිරීම සහ ජෛව තාක්‍ෂණයේ දියුණුව හරහා  පෙරමුණ ට පැමිණ ඇත.ඉරානය, විශේෂයෙන් 1979 විප්ලවයෙන් පසු, ඖෂධ සහ උපකරණවල ස්වයංපෝෂිතභාවය කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම, ශක්තිමත් ප්‍රාථමික සෞඛ්‍ය සේවා ජාලයක් සංවර්ධනය කිරීම සහ කඳ සෛල චිකිත්සාව සහ න්‍යෂ්ටික වෛද්‍ය විද්‍යාව වැනි ක්ෂේත්‍රවල පුරෝගාමී පර්යේෂණ සිදු කිරීම මගින් සැලකිය යුතු වෛද්‍ය දියුණුවක් අත්කර ගෙන ඇත. 


 ඖෂධ සහ උපකරණ ස්වයංපෝෂිතභාවය 

ඉරානය එහි අවශ්‍ය ඖෂධවලින් 97% ක් පමණ දේශීයව නිෂ්පාදනය කරයි, 1979 ට පෙර බොහෝ ඖෂධ සඳහා ආනයනය මත යැපීමට සිදුවිය. අද ඉරානය ශල්‍යාගාර, දැඩි සත්කාර ඒකක සහ ඩයලිසිස් උපකරණ ඇතුළුව අත්‍යවශ්‍ය රෝහල් උපකරණවලින් 85% ක් පමණ දේශියව නිෂ්පාදනය කරන අතර රටවල් 40 කට පමණ වෛද්‍ය තාක්ෂණයන් අපනයනය කරන්නෙකු බවට පත්ව ඇත.


 ජෛව තාක්ෂණය සහ පුනර්ජනනීය වෛද්‍ය විද්‍යාව 

හෙපටයිටිස් බී එන්නත සහ විවිධ ඉන්ටර්ෆෙරෝන් වැනි අධි තාක්‍ෂණික ජෛව ඖෂධ නිෂ්පාදනයේ ප්‍රමුඛතම ජාතීන් තුන අතර ඉරානය සිටී. කඳ සෛල විද්‍යාවේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා වන අතර පෙකණි වැල රුධිර ගබඩා කිරීම සහ අස්ථි ඇටමිදුළු බද්ධ කිරීම සම්බන්ධයෙන් ලොව  දෙවන ස්ථානයේ සිටී. විශේෂයෙන් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ශක්තිමත් ප්‍රාථමික සෞඛ්‍ය සේවා (PHC) ජාලයක් පුළුල් කිරීම විශාල සාර්ථකත්වයක් ලබා ඇති අතර එමඟින් ආයු අපේක්ෂාව සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි වී ළදරු හා මාතෘ මරණ අනුපාත අඩු වී ඇත.දුරස්ථ වෛද්‍ය සේවා අඩු සේවා සපයන ප්‍රදේශවලට ද ව්‍යාප්ත කර ඇත.


 විශේෂිත වෛද්‍ය ක්ෂේත්‍ර 

ඉරාන විශේෂඥයින් වකුගඩු බද්ධ කිරීම් 50,000 කට අධික ප්‍රමාණයක් සහ හෘද බද්ධ කිරීම් 7,000 කට අධික ප්‍රමාණයක් ඇතුළුව සංකීර්ණ ක්‍රියා පටිපාටි සිදු කරන අතර එමඟින් රෝගීන්ට විදේශයන්හි ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමේ අවශ්‍යතාවය අඩු වේ. ජාත්‍යන්තර සම්බාධක නොතකා, දියුණු තෙරනොස්ටික් කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින්, රට න්‍යෂ්ටික වෛද්‍ය විද්‍යාවේ "ගෝලීය බලාගාරයක්" බවට පත්ව ඇත.තවද ඉරාන විද්‍යාඥයින් පිළිකා පර්යේෂණවල ප්‍රගතියක් ලබා ඇති අතර, ඖෂධ ප්‍රතිරෝධය ජය ගැනීම සඳහා සංයෝජන ප්‍රතිකාර සහ ජාන පාදක ඖෂධ සැලසුම් සංවර්ධනය කිරීම ද ඇතුළත් වේ. වෛද්‍ය සංචාරක ව්‍යාපාරය: එහි දියුණු වෛද්‍ය පහසුකම්, ඉහළ පුහුණුව ලත්වෘත්තිකයන් සහ අඩු පිරිවැය හේතුවෙන්, ඉරානය සෞඛ්‍ය සංචාරක ව්‍යාපාරයේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස මතු වී ඇති අතර, හෘද රෝග, අක්ෂි වෛද්‍ය විද්‍යාව, වඳභාවය සහ රූපලාවන්‍ය සැත්කම් සඳහා ප්‍රතිකාර සඳහා රටවල් 140 කින් පමණ රෝගීන් ආකර්ෂණය කර ගෙන ඇත.


1979 දී ඉරානයේ ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 56 ක් පමණක් විය; අද එය අවුරුදු 19 ක පිම්මක් ලෙස 75 ක් ලෙස පවතී.සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා ආයෝජනය කිරීම, පුළුල් කරන ලද රක්ෂණ ආවරණය සහ වඩා හොඳ වෛද්‍ය සේවා සඳහා ජාතික තල්ලුව මත ගොඩනගා ඇති වේගවත්, අධිෂ්ඨානශීලී ප්‍රගතියක් පිළිබඳ කතාවක් සංඛ්‍යා කියයි.එය ඉරානයේ ප්‍රගතිය සහ වෛද්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ හැකියාවන් පිළිබඳ ප්‍රතික්ෂේප කළ නොහැකි ලකුණකි.ජාතියක සෞඛ්‍යය පිළිබඳ පැහැදිලි දර්ශකයක් වන්නේ මාතෘ සහ ළදරු මරණ අනුපාතයයි.


ඉස්ලාමීය විප්ලවයේ ජයග්‍රහණයෙන් පසු, සායන සහ පුහුණු වෛද්‍ය කාර්ය මණ්ඩලය සඳහා ප්‍රවේශය වැඩි වූ විට, ඉරානයේ මාතෘ මරණ සජීවී උපත් 100,000 කට 20 දක්වා පහත වැටුණි. එය ගෝලීය අනුපාතයෙන් 1% ට වඩා අඩුය, එය දළ වශයෙන් 100,000 කට 200 කි. ප්‍රසව හා නාරිවේද විශේෂඥයින් එය රටේ නිහඬ වෛද්‍ය විප්ලවයක් ලෙස හඳුන්වයි.වර්තමානයේ, ඉරානය වෛද්‍ය විද්‍යාව සහ ඖෂධ ක්ෂේත්‍රයේ එහි දියුණුව සහ හැකියාවන් සඳහා ගෝලීය වශයෙන් ප්‍රමුඛ ජාතීන් අතර පිළිගැනේ. විද්‍යාත්මක සම්මන්ත්‍රණ සහ ජාත්‍යන්තර වෛද්‍ය සඟරා ඉරාන විද්‍යාඥයින් කෙරෙහි විශේෂ අවධානයක් යොමු කරයි. සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ නිලධාරීන්ට අනුව, ඉරානය ලොව පුරා විවිධ වෛද්‍ය මිණුම් සලකුණු වල සැලකිය යුතු ස්ථානයක් ලබා ගෙන ඇති අතර, වෛද්‍ය විද්‍යාවේ 15 වන ස්ථානය සහ ඖෂධවල 7 වන ස්ථානය ලබා ගෙන ඇත.


ඉරානයේ වෛද්‍ය සහ ඖෂධ ක්ෂේත්‍රයේ කැපී පෙනෙන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් මෙන්න



විද්‍යාත්මක හා පර්යේෂණ දායකත්වයන්හි ඉරානය ගෝලීය වශයෙන් 15 වන ස්ථානය ලබා ගෙන ඇත.

වෛද්‍ය විද්‍යා විශ්ව විද්‍යාල 22 ක් ඇතුළුව ඉරාන විශ්ව විද්‍යාල 65 ක් ලොව පුරා ඉහළම විශ්ව විද්‍යාල අතර පිළිගැනේ.

පිළිකා රෝගීන්ගෙන් සැලකිය යුතු කොටසක් ඉරානයේ ඵලදායී ලෙස ප්‍රතිකාර කළ හැකි අතර ඉහළ සාර්ථකත්ව අනුපාත ඇත.රටට අවශ්‍ය ඖෂධවලින් 97% ක් දේශීයව නිෂ්පාදනය කෙරේ.

වැදෑමහ, රුධිරය සහ ඇටමිදුළු බද්ධ කිරීම් ඇතුළු විවිධ බද්ධ කිරීම් හරහා ඉරානයේ රෝග 70 කට වඩා ඵලදායී ලෙස ප්‍රතිකාර කරනු ලැබේ.


මෙම රට ආසන්න වශයෙන් වසර 20 ක් තිස්සේ සෛල චිකිත්සාව භාවිතා කරන අතර, එය ගෝලීය වශයෙන් මෙම ක්ෂේත්‍රයේ පුරෝගාමී රටවලින් එකක් බවට පත් කරයි. මෙම තාක්ෂණය යෙදවීමට හැකි වූ ලෝකයේ පළමු රටවල් 10 අතර ඉරානය ද සිටී. බොහෝ රටවල් තවමත් පර්යේෂණ අවධියේ පවතී, නමුත් ඉරානයේ, කෝනියා, හදවත සහ සම ඇතුළු විවිධ බද්ධ කිරීම් සඳහා කඳ සෛල සාර්ථකව භාවිතා කර ඇත.ජෛව තාක්‍ෂණ ක්ෂේත්‍රය තුළ, ඉරානය දැන් ලොව පුරා අදාළ තාක්ෂණික නිෂ්පාදන නිපදවන ඉහළම රටවල් තුන අතරට ගණන් ගනු ලැබේ. විශේෂයෙන්, එරට හෙපටයිටිස් බී එන්නත, එරිත්‍රොපොයිටින්, ඒවායේ මැදිහත්කරු, එස්ටර පෙටොකිනේස්, ජීසීඑස්එෆ් සහ බීටා ඉන්ටර්ෆෙරෝන් වැනි නිෂ්පාදන නිෂ්පාදනය කරයි.


පසුගිය දශක තුන තුළ, ඉරානය එහි පර්යේෂණ ශ්‍රම බලකායේ කැපී පෙනෙන වැඩිවීමක් අත්විඳ ඇති අතර එය 26 ගුණයකට වඩා පුළුල් වේ. මෙම වර්ධනය වෛද්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ රටේ විද්‍යාත්මක තත්ත්වය සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ නංවා ඇති අතර, එය දැනට ප්‍රමාණාත්මකව සහ ගුණාත්මකව 15 හෝ 16 වන ස්ථානයේ සිටී. විශේෂයෙන්, මෙම ශ්‍රේණිගත කිරීම සැලකිය යුතු දියුණුවක් අත්විඳ ඇති අතර, එය මීට පෙර 1979 දී 101 හි පැවති බව සලකන විට. ඊට අමතරව, 1990 දශකයේ මුල් භාගයේදී, විද්‍යාත්මක ලිපිවල වර්ධනය අතින් ඉරාන ඉස්ලාමීය ජනරජය ඉහළම ස්ථානය හිමි කර ගත්තේය


ප්‍රතිකාර සඳහා කිසිදු රෝගියෙකු විදේශගත නොකෙරේ. 

වර්තමානයේ, ප්‍රතිකාර සඳහා රෝගීන් විදේශගත කිරීමේ අවශ්‍යතාවයක් නොමැති අතර, එය 1970 ගණන්වල වාර්ෂිකව රෝගීන් 11,000 ක් පමණ විදේශගත කළ තත්වයට වඩා සැලකිය යුතු වෙනසක් සනිටුහන් කරයි. එකල එක් රෝගියෙකු සඳහා සාමාන්‍ය වියදම ආසන්න වශයෙන් ඩොලර් 10,000 ක් විය. 1988 වසරට පෙර, ඉරානය රට තුළ ක්‍රියාකාරීව සේවය කළ විදේශීය වෛද්‍යවරුන් 5,000 කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් සත්කාරකත්වය දැරූ අතර, එක් එක් වෛද්‍යවරයා ඩොලර් 2,500 සිට 3,000 දක්වා සාමාන්‍ය වැටුපක් උපයා ඇත. මානව සම්පත්වල මෙම සැලකිය යුතු දියුණුව හේතුවෙන් අවම වශයෙන් වාර්ෂිකව ටොමන් ට්‍රිලියන 12 ක (ඉරාන මුදල්) ඉතිරියක් ඇති වී ඇති අතර, එය රටේ සෞඛ්‍ය සේවා අංශයේ කැපී පෙනෙන ප්‍රමාණාත්මක හා ගුණාත්මක දියුණුවට හේතු වී ඇත.


ඉරාන විශ්ව විද්‍යාල කිහිපයක වෛද්‍ය විද්‍යා ක්ෂේත්‍රයේ ජාත්‍යන්තර සිසුන් 6,500 ක් දැනට අධ්‍යාපනය ලබමින් සිටිති.වර්තමානයේ, රටවල් 50 කින් සිසුන් 6,500 කට අධික සංඛ්‍යාවක් ඉරානයේ වෛද්‍ය විද්‍යා විශ්ව විද්‍යාලවලට ඇතුළත් වී සිටින අතර, ඔවුන්ගේම අධ්‍යාපනයේ පිරිවැය දරයි. මෙම ශක්තිමත් ජාත්‍යන්තර ඇතුළත් වීම ඉරානයේ ශක්තිමත් අධ්‍යාපන හැකියාවන් පිළිබිඹු කරයි. එපමණක් නොව, ඉරානයේ විශ්ව විද්‍යාල සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක් ලබා ඇති අතර, දැන් ගෝලීය වශයෙන් ඉහළම විශ්ව විද්‍යාල 500 අතරට ශ්‍රේණිගත කර ඇත.


 ලියුකේමියාවට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා ජාන චිකිත්සාව සාක්ෂාත් කර ගැනීම 



ඉරාන පර්යේෂකයින් රටේ පළමු වරට නව්‍ය "ජාන චිකිත්සාව" ප්‍රවේශය භාවිතා කරමින් රෝගියෙකුගේ රුධිර පිළිකාවට සාර්ථකව ප්‍රතිකාර කිරීමෙන් සැලකිය යුතු සන්ධිස්ථානයක් අත්කර ගත්හ. "ජාන චිකිත්සාව" ගෝලීය වශයෙන් පිළිකාවට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා අති නවීන ක්‍රමයක් නියෝජනය කරයි. ඉරාන දැනුම පදනම් කරගත් සමාගමක සාමූහික උත්සාහයන් තුළින් මෙම ජයග්‍රහණය කළ හැකි විය. විශේෂයෙන්, ලොව පුරා බහුජාතික සමාගම් දෙකක් පමණක් දැනට මෙම උසස් ප්‍රතිකාර ක්‍රමය ලබා දෙයි.


ඉරානය තුළ මෙම දැනුම සාර්ථකව දේශීයකරණය කිරීම දේශීය පර්යේෂකයන්ගේ කැපී පෙනෙන දායකත්වය ඉස්මතු කරයි. ජාන චිකිත්සාව යනු පුද්ගලයෙකුගේ සෛල තුළ ජානමය උපදෙස් සක්‍රීය කිරීම, රෝග සඳහා ප්‍රතිකාර කිරීම සහ වැළැක්වීම යන දෙකටම ක්‍රමයක් ලෙස සේවය කිරීමයි. සෛලයක ජීවිතයේ විවිධ අංශ නියාමනය කිරීමේදී ජාන තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි, සෛල වර්ධනය වීමට, ක්‍රියා කිරීමට සහ බෙදීමට හැකි වන මූලික කේතය නවාතැන් ගනී.


ඉරාන නිර්වින්දන නිෂ්පාදනය

ඉරාන විද්‍යාඥයින් දේශීය වෙළඳපොළට නිර්වින්දන ඖෂධයක් නිෂ්පාදනය කර හඳුන්වා දීමෙන් සැලකිය යුතු සන්ධිස්ථානයක් අත්කර ගෙන ඇති අතර, මෙම ඖෂධය රට තුළ දේශීයකරණය කිරීමේ පළමු අවස්ථාව සනිටුහන් කරයි. ඖෂධ ආයෝජන සමාගම සැපයුම් දාමය අධීක්ෂණය කළ අතර බොරුජර්ඩ් එක්සිර් ඖෂධ සමාගමේ කෙටමින් නිර්වින්දන ඖෂධ සඳහා නිෂ්පාදන මාර්ගය ආරම්භ කළේය.දේශීය විශේෂඥයින්ගේ සහයෝගී උත්සාහයන් තුළින්, මෙම ඖෂධයේ කුප්පි 20,000 ක ආරම්භක කණ්ඩායමක් වෙළඳපොළට සාර්ථකව හඳුන්වා දී ඇත. එක්සිර් ෆාමසියුටිකල්ස් හි කෙටමින් නිෂ්පාදනය ස්ථාපිත කිරීමෙන්, අනවශ්‍ය ආනයන මත යැපීම අඩු කිරීම සහ විදේශ මුදල් පිටතට ගලා යාම වැළැක්වීම රට අරමුණු කරයි. ශල්‍යකර්ම සැකසුම් සහ දැඩි සත්කාර ඒකකවල සාමාන්‍ය නිර්වින්දනය ඇති කිරීමට සහ පවත්වා ගැනීමට කෙටමින් ප්‍රධාන වශයෙන් භාවිතා කරයි. ඊට අමතරව, එහි වේදනා නාශක ගුණාංග නිසා, ශල්‍යකර්ම ක්‍රියා පටිපාටිවලින් පසු උග්‍ර හෝ නිදන්ගත වේදනාව ඵලදායී ලෙස සමනය කළ හැකි අතර, එමඟින් පශ්චාත් ශල්‍යකර්ම දැඩි සත්කාර ඒකකවල අනෙකුත් වේදනා නාශක අවශ්‍යතාවය සහ භාවිතය අඩු කරයි.


විශාලතම "පිළිකා නාශක" ඖෂධ නිෂ්පාදන රේඛාවේ ඉදිකිරීම් අවසන් කිරීම

වර්තමානයේ, ටැමින් ෆාමසියුටිකල් ආයෝජන සමාගම (ටිපිකෝ) රටේ විශාලතම පිළිකා ඖෂධ නිෂ්පාදන මාර්ගය ආරම්භ කර ඇත. විශේෂයෙන්, මෙම ඖෂධ රේඛාව ස්ථාපිත කිරීමේදී දේශීය සම්පත් භාවිතය සහ අධ්‍යයන විශේෂඥයින්ගේ සහභාගීත්වය සුවිශේෂී වේ. මෙම පහසුකම තුළ නිෂ්පාදනය කරන ලද ඖෂධ විදේශ මුදල් පිටතට ගලායාම ඵලදායී ලෙස සීමා කර ඇත.තවද, මෙම නිෂ්පාදන ඒකකයට රටට විදේශ ආදායමක් උපයා ගැනීමේ හැකියාව ඇත. පිළිකා නාශක ඖෂධ පුළුල් පරාසයක් නිෂ්පාදනය කිරීමේ හැකියාව ඇතිව, මෙම අලුතින් දියත් කරන ලද නිෂ්පාදන මාර්ගය ඉරානයේ පිළිකා නාශක ඖෂධ සැපයුමේ සැලකිය යුතු සන්ධිස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. මීට පෙර, මෙම මාර්ගය තුළ නිෂ්පාදනය කරන ලද ඖෂධවලින් සැලකිය යුතු කොටසක් ප්‍රධාන වශයෙන් ආනයනය කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, මෙම මාර්ගය ක්‍රියාත්මක කිරීම මඟින් අවශ්‍ය පිළිකා නාශක ඖෂධවලින් සැලකිය යුතු කොටසක් දේශීයව නිෂ්පාදනය කිරීමට පහසුකම් සැලසී ඇත.


 මියගිය පුද්ගලයෙකුගේ ජීවමාන අවයවයක් අවශ්‍ය පුද්ගලයෙකුට අවයව බද්ධ කිරීම 


සම්පූර්ණයෙන්ම මියගිය පුද්ගලයෙකුගේ සිට ජීවමාන ලබන්නෙකු දක්වා පළමු අවයව බද්ධ කිරීම මැද පෙරදිග ටෙහෙරානයේ රසූල් අක්‍රම් රෝහලේදී සාර්ථකව සිදු කර ඇත. .බද්ධ කිරීම පිළිබඳව සාකච්ඡා කරමින් ඔවුන් පැහැදිලි කළේ, ගෝලීය වශයෙන් සහ රට තුළ දැනට ක්‍රියා පටිපාටි වර්ග දෙකක් ඇති බවයි. වඩාත් පොදු ප්‍රවේශය වන්නේ මොළයේ මරණය තහවුරු කිරීම සහ පසුව අවයව පරිත්‍යාග කිරීමයි, එය වසර ගණනාවක් තිස්සේ රට තුළ ස්ථාපිත කර ඇති පිළිවෙතකි. දෙවන වර්ගය පශ්චාත් මරණ පරීක්ෂණ හෘද බද්ධ කිරීමකි, එයට හෘදයාබාධයක් අත්විඳ ඇති රෝගියෙකුගෙන් හදවත ලබා ගැනීම ඇතුළත් වේ. අදාළ ශිල්පීය ක්‍රම සහ උපකරණ භාවිතා කරමින්, අවයව පරිත්‍යාග කිරීමේ ක්‍රියාවලිය සිදුවීමට පෙර රෝගියා පැය 24 සිට 48 දක්වා දිවි ගලවා ගනී.


කෙසේ වෙතත්, ඉරාන විශේෂඥයින් විසින් පවත්වනු ලබන තුන්වන ආකාරයේ බද්ධ කිරීම සඳහා පරිත්‍යාගශීලී රෝගියෙකු සම්පූර්ණ හෘදයාබාධයකට ලක්වන අතර, ලබන්නා රෝගියාට අක්මාව, වකුගඩු සහ හෘද පටක අවශ්‍ය වේ. ජාත්‍යන්තර හෘද හා පෙනහළු බද්ධ කිරීමේ සඟරාවේ සොයාගැනීම් වලට අනුව, මෙම විශේෂිත ආකාරයේ බද්ධ කිරීමක් මෙතෙක් ගෝලීය වශයෙන් ලේඛනගත කර නොමැත. විස්තර කිරීමට නම්, සායනික මරණයෙන් මිනිත්තු 60 ක් සහ අසාර්ථක පුනර්ජීවන උත්සාහයකින් පසු, රෝගියා ශල්‍යාගාරයට මාරු කළ පළමු අවස්ථාව මෙයයි. හෘද පෙනහළු පොම්පයක් සහ විශේෂිත පෙරහන් භාවිතා කරමින්, රෝගියාගේ රුධිරය නැවත ශරීරයට හඳුන්වා දෙන ලද අතර, එමඟින් රෝගියාගේ ශරීර අවයව සාර්ථකව බද්ධ කිරීමට සහ පරිත්‍යාග කිරීමට හැකි විය


මාස හයක කාලයක් තුළ, මෙම ක්‍රමය භාවිතයෙන් අවයව බද්ධ කිරීම් තුනක් සාර්ථකව සිදු කර ඇති අතර, එමඟින් විභව පරිත්‍යාගශීලීන්ගේ සංචිතය ඵලදායී ලෙස පුළුල් කර ඇත. මෙම නව්‍ය බද්ධ කිරීමේ ප්‍රවේශය විවිධ හේතූන් මත, විශේෂයෙන් මොළය මියගිය පරිත්‍යාගශීලීන් සම්බන්ධ අවස්ථාවන්හිදී, අවයව පරිත්‍යාගශීලීන්ගේ විභව අඩුවීමට ආමන්ත්‍රණය කරයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම නව තාක්‍ෂණය සමඟ, විභව පරිත්‍යාගශීලීන්ගේ සංඛ්‍යාව සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි වන අතර, මියගිය අයගේ පවුල් සඳහා වැඩි තෘප්තියක් ගෙන එයි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, මෙම දියුණුව ලබා ගත හැකි පරිත්‍යාගශීලීන්ගේ සංඛ්‍යාව සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ නංවා ඇති අතර, පසුව බද්ධ කිරීමේ පොරොත්තු ලේඛනයේ දිග අඩු කරයි. මෙම අවස්ථා පුරාම, නිර්වින්දන සහ පොම්ප කණ්ඩායම් ඇතුළු විවිධ ප්‍රවීණ කණ්ඩායම්, බද්ධ කිරීමේ ක්‍රියා පටිපාටි අතරතුර මෙහෙයුම් කාමරයේ උපකාරී වී ඇත. 


විශේෂයෙන්, සාර්ථක අවයව පරිත්‍යාග සහ කීර්තිමත් ජාත්‍යන්තර සඟරාවක ලිපියක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීම හරහා ලබාගත් ගෝලීය පිළිගැනීම හේතුවෙන් සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය මෙම ජයග්‍රහණය ප්‍රසිද්ධියේ පිළිගත්තේය.


Friday, December 5, 2025

ලෝක පාංශු දිනය යනු අප පෘථිවිය සමඟ අන්තර් ක්‍රියා කරන ආකාරය නැවත සිතා බැලීමට අවස්ථාවක්

 ලෝක පාංශු දිනය යනු අප පෘථිවිය සමඟ අන්තර් ක්‍රියා කරන ආකාරය නැවත සිතා බැලීමට අවස්ථාවක් 

World Soil Day (5th of December)  - An Opportunity to rethink how we interact with mother earth 




ලෝක පාංශු දිනය සෞඛ්‍ය සම්පන්න පසක වැදගත්කම කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම සහ පාංශු සම්පත් තිරසාර කළමනාකරණය සඳහා පෙනී සිටීම අරමුණු කරයි. ඉරානයේ ජාතික පාංශු සතිය 'පස සහ සෞඛ්‍යයෙන් පස සහ සංස්කෘතිය දක්වා' යන තේමාව යටතේ සනිටුහන් කර ඇති බව IRIB වාර්තා කරයි.ලෝක පාංශු දිනය නිමිත්තෙන් සමුළුවක් පැවැත්වීමට නියමිතය. එයට දේශීය හා ගෝලීය විද්‍යාඥයින්ගේ සහභාගීත්වයෙන් ජාත්‍යන්තර විද්‍යාත්මක සම්මන්ත්‍රණයක් පැවැත්වීම මෙන්ම පාංශු ක්‍රියාකාරකම් සහ පාංශු හායනයේ ප්‍රතිවිපාක විස්තාරණය කිරීම පිළිබඳ අධ්‍යාපනික වැඩමුළු ද ඇතුළත් වේ.



කෙසේ වෙතත්, දේශගුණික විපර්යාස සහ මානව ක්‍රියාකාරකම් හමුවේ, පස හායනය වෙමින් පවතී. ඛාදනය ස්වභාවික සමතුලිතතාවයට බාධා කරයි, ජලය කාන්දු වීම සහ සියලු ආකාරයේ ජීවීන් සඳහා ලබා ගැනීමේ හැකියාව අඩු කරයි, සහ ආහාරවල විටමින් සහ පෝෂ්‍ය පදාර්ථ මට්ටම අඩු කරයි. තිරසාර පාංශු කළමනාකරණ පිළිවෙත් ඛාදනය හා දූෂණය අඩු කරන අතර ජල කාන්දුව සහ ගබඩා කිරීම වැඩි දියුණු කරයි. ඒවා පසෙහි ජෛව විවිධත්වය ආරක්ෂා කරයි, සාරවත් බව වැඩි දියුණු කරයි, සහ කාබන් වෙන් කිරීමට දායක වේ, දේශගුණික විපර්යාසයන්ට එරෙහි සටනේදී තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි.




නමුත් අපි පස ගැන සිතන විට, අපි සෑම විටම පාහේ එය ග්‍රාමීය හා සොබාදහම සමඟ සම්බන්ධ කරමු. නාගරික පස ද මූලික බව අපි කලාතුරකින් සලකා බලමු. ඇස්ෆල්ට්, ගොඩනැගිලි සහ වීදි යට පස පිහිටා ඇති අතර එය පාරගම්ය සහ වෘක්ෂලතා නම්, වැසි ජලය අවශෝෂණය කර ගැනීමට, උෂ්ණත්වය නියාමනය කිරීමට, කාබන් ගබඩා කිරීමට සහ වාතයේ ගුණාත්මකභාවය වැඩි දියුණු කිරීමට උපකාරී වේ. නමුත් එය සිමෙන්තිවලින් මුද්‍රා තැබූ විට, එය මෙම කාර්යයන් නැති කර ගන්නා අතර, නගර ගංවතුරට, අධික උනුසුම් වීමට සහ දූෂණයට වඩාත් ගොදුරු වේ.එමනිසා, ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින්ගේ සිට පුරවැසියන් දක්වා සැමට - නාගරික අවකාශයන් මුල සිටම නැවත සිතා බැලීමට, හරිත, වඩාත් ඔරොත්තු දෙන සහ සෞඛ්‍ය සම්පන්න නගර ගොඩනැගීමට ආරාධනා කරයි



මේ අතර 2024 කිං භූමිබෝල් ලෝක පාංශු දින සම්මානය ඉරාන ඉස්ලාමීය ජනරජයේ කෘෂිකර්ම අමාත්‍යාංශයේ ජල හා පාංශු දෙපාර්තමේන්තුවට පිරිනමන ලදී. මෙම පිළිගැනීම 2023 දී බලපෑම් සහිත ලෝක පාංශු දින (WSD) සැමරුම් සංවිධානය කිරීම සහ ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ඉරාන ඉස්ලාමීය ජනරජයේ කැපී පෙනෙන උත්සාහයන් ඉස්මතු කරයි. 2024 කිං භූමිබෝල් ලෝක පාංශු දින සම්මානය ඉරාන ඉස්ලාමීය ජනරජයේ කෘෂිකර්ම අමාත්‍යාංශයේ ජල හා පාංශු දෙපාර්තමේන්තුවට පිරිනමන ලදී. මෙම පිළිගැනීම 2023 දී බලපෑම් සහිත ලෝක පාංශු දින (WSD) සැමරුම් සංවිධානය කිරීම සහ ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ඉරාන ඉස්ලාමීය ජනරජයේ කැපී පෙනෙන උත්සාහයන් ඉස්මතු කරයි





Saturday, November 29, 2025

ලෝකයේ වඩාත්ම උපුටා දක්වන ලද පර්යේෂකයින් 1% අතර ඉරාන ජාතිකයින් 1,140 කට වඩා සිටිති

 ලෝකයේ වඩාත්ම උපුටා දක්වන ලද පර්යේෂකයින් 1% අතර ඉරාන ජාතිකයින් 1,140 කට වඩා සිටිති 

Over 1,140 Iranians among world’s 1% most-cited researchers




ඉස්ලාමීය ලෝක විද්‍යා උපුටා දැක්වීමේ (ISC) ආයතනයට අනුව, 2024 දී හඳුනාගත් පර්යේෂකයින් 1,056 ට සාපේක්ෂව, 2025 දී ලොව ඉහළම උපුටා දක්වන ලද සියයට එක අතර ඉරාන පර්යේෂකයින් 1,142 ක් හඳුනාගෙන ඇත.සෞඛ්‍ය, ප්‍රතිකාර සහ වෛද්‍ය අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය (ඇතුළත් කිරීම් 603ක් සහිතව) සියයට 52.77ක් වන අතර, විද්‍යා, පර්යේෂණ සහ තාක්ෂණ අමාත්‍යාංශය (පර්යේෂකයන් 427ක් සහිතව) ඉරාන පර්යේෂකයින්ගෙන් සියයට 37.43ක් නියෝජනය කරන බව isc.ir වාර්තා කරයි.


ඇතුළත් කිරීම් 446ක් සහිත සායනික වෛද්‍ය විද්‍යාව, ඇතුළත් කිරීම් 219ක් සහිත ඉංජිනේරු විද්‍යාව, ඇතුළත් කිරීම් 163ක් සහිත ඖෂධවේදය සහ විෂ විද්‍යාව, ඇතුළත් කිරීම් 140ක් සහිත රසායන විද්‍යාව, ඇතුළත් කිරීම් 115ක් සහිත ස්නායු විද්‍යාව සහ හැසිරීම, ඇතුළත් කිරීම් 100ක් සහිත කෘෂිකර්ම විද්‍යාව සහ ඇතුළත් කිරීම් 77ක් සහිත සමාජ විද්‍යාව යන ක්ෂේත්‍රවල වැඩිම උපුටා දක්වන ලද පර්යේෂකයින්ගේ ඉහළම කොටස් හිමිව තිබේ.ඉරාන පර්යේෂකයින් තිදෙනෙකු බෙහෙවින් උපුටා දක්වන ලද සම්මානලාභීන් අතර වේ.


අත්‍යවශ්‍ය විද්‍යා දර්ශක (ESI) දත්ත වසර 10 ක කාලයක් ආවරණය කරන අතර ශ්‍රේණිගත කිරීම් සහ උපුටා දැක්වීම් ගණන සඳහා ද්විමාසික යාවත්කාලීන කිරීම් ඇතුළත් වේ.ක්ලැරිවේට් නිතිපතා ESI හරහා පර්යේෂණ බලපෑම් මිනුම් ප්‍රකාශයට පත් කරයි, විද්‍යා වෙබ් (WoS) මූලික එකතුවේ සුචිගත කර ඇති ඉහළම ක්‍රියාකාරී පර්යේෂණ හඳුනා ගනී. WoS මූලික එකතුවේ සුචිගත කර ඇති සෑම සඟරාවක්ම පර්යේෂණ ක්ෂේත්‍ර 22 න් එකකට පවරා ඇත. කර්තෘ ශ්‍රේණිගත කිරීම් ගණනය කරනු ලබන්නේ එක් එක් පර්යේෂණ ක්ෂේත්‍රය තුළ වසර 10 ක කාලයක් තුළ කතුවරයෙකුට ලැබුණු උපුටා දැක්වීම් මත ය. එකම පර්යේෂණ ක්ෂේත්‍රයක පර්යේෂණ නිෂ්පාදනය කරන සියලුම කතුවරුන් අතර, උපුටා දැක්වීම් මගින් ඉහළම සියයට එකක ශ්‍රේණිගත කරන අය ඉහළම සියයට එකක විද්වතුන් ලෙස සලකනු ලැබේ.



ස්ටැන්ෆර්ඩ් විශ්ව විද්‍යාලය, එල්සෙවියර් සමඟ සහයෝගයෙන්, වෘත්තීය-දිගු බලපෑම මත පදනම්ව, වඩාත්ම උපුටා දක්වන ලද විද්‍යාඥයින්ගේ වාර්ෂික ලැයිස්තුවේ ඉහළම සියයට දෙක අතරට ඉරාන පර්යේෂකයින් 2,772 දෙනෙකු පත් කර ඇත.මෙම අනුවාදය 2024 උපුටා දැක්වීමේ වර්ෂයේ අවසානය දක්වා යාවත්කාලීන කරන ලද ස්කොපස් වෙතින් ලබාගත් 2025 අගෝස්තු මාසයේ ඡායාරූපය මත පදනම් වේ.මෙම කාර්යය ස්කොපස් දත්ත භාවිතා කරයි. 2025 අගෝස්තු 1 වන දින වන විට සියලුම ස්කොපස් කර්තෘ පැතිකඩ භාවිතයෙන් ගණනය කිරීම් සිදු කරන ලදී.


සම්මත විද්‍යා-මෙට්‍රික්ස් වර්ගීකරණයට අනුව විද්‍යාඥයින් විද්‍යාත්මක ක්ෂේත්‍ර 22 කට සහ උප ක්ෂේත්‍ර 174 කට වර්ගීකරණය කර ඇත. අවම වශයෙන් පත්‍රිකා 5 ක් ඇති සියලුම විද්‍යාඥයින් සඳහා ක්ෂේත්‍ර සහ උප ක්ෂේත්‍ර-විශේෂිත ප්‍රතිශතයන් ද සපයනු ලැබේ.වෘත්තීය-දිගු දත්ත 2024 අවසානය දක්වා යාවත්කාලීන කර ඇති අතර, මෑත කාලීන තනි දත්ත 2024 දින දර්ශන වර්ෂය තුළ ලැබුණු උපුටා දැක්වීම් වලට අදාළ වේ. තේරීම පදනම් වී ඇත්තේ c-ලකුණු (ස්වයං-උපුටා දැක්වීම් සහිතව සහ රහිතව) හෝ උප-ක්ෂේත්‍රයේ සියයට 2 හෝ ඊට වැඩි ප්‍රතිශත ශ්‍රේණියක් අනුව ඉහළම විද්‍යාඥයින් 100,000 මත ය.



වෘත්තීය-දිගු තක්සේරුව මඟින් පෙර දින දර්ශන වර්ෂයේ අවසානය දක්වා (2024 අවසානය) ඔවුන්ගේ මුළු වෘත්තීය ජීවිතය තුළම විද්‍යාඥයෙකුගේ සමුච්චිත පර්යේෂණ බලපෑම ග්‍රහණය කරයි.ශ්‍රේණිගත කිරීම සංයුක්ත උපුටා දැක්වීමේ දර්ශකයක් (c-ලකුණු) භාවිතා කරයි, එය ප්‍රකාශන පරිමාවට වඩා ගුණාත්මකභාවය සහ වැදගත්කම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් විද්‍යාඥයෙකුගේ තිරසාර බලපෑම පිළිබඳ පුළුල් මිනුමක් සැපයීම සඳහා ග්‍රන්ථමිතික නිර්ණායක කිහිපයක් ඒකාබද්ධ කරයි.c-ලකුණු ගණනය කිරීම සඳහා භාවිතා කරන නිර්ණායක අතරට මුළු උපුටා දැක්වීම් ගණන (NC), H-දර්ශකය (H), සම-කර්තෘත්වය-ගැලපුම් කළ hm-දර්ශකය, තනි-කර්තෘ පත්‍රිකා සඳහා උපුටා දැක්වීම් (NCS), තනි හෝ පළමු-කර්තෘ පත්‍රිකා සඳහා උපුටා දැක්වීම් (NCSF), තනි, පළමු හෝ අවසාන-කර්තෘ පත්‍රිකා සඳහා උපුටා දැක්වීම් (NCFSL) ඇතුළත් වේ.


නවතම ජාත්‍යන්තර දත්තවලින් පෙනී යන්නේ උපුටා දැක්වීම් දර්ශක මත පදනම් වූ ලෝකයේ ඉහළම සියයට දෙකේ ලැයිස්තුවේ ඉරාන පර්යේෂකයින් සිටීම අඛණ්ඩව ඉහළ යන ප්‍රවණතාවක් පෙන්නුම් කරන බවයි, එය රටේ විද්‍යාත්මක නිෂ්පාදනයේ ගුණාත්මක භාවයේ දියුණුවක් පෙන්නුම් කරයි.ප්‍රමිතිගත දර්ශක මත පදනම් වූ විද්‍යාඥ ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල යාවත්කාලීන කරන ලද අනුවාදයන් සපයන කීර්තිමත් “ප්‍රමිතිගත උපුටා දැක්වීම් දර්ශකවල යාවත්කාලීන කරන ලද විද්‍යාව පුරා කර්තෘ දත්ත සමුදායන්” සැප්තැම්බර් 19 වන දින වාර්තා කළේ ඉරානය වසරක කාර්ය සාධනය සහ විද්‍යාත්මක වෘත්තීය දිගු දර්ශක දෙකෙහිම පෙර නොවූ විරූ වර්ධනයක් අත්විඳ ඇති බවයි, නියෝජ්‍ය විද්‍යා අමාත්‍ය Peyman Salehi උපුටා දක්වමින් IRNA උපුටා දැක්වීය.


වාර්තාව මත පදනම්ව, එක් අවුරුදු කාර්ය සාධන දර්ශකයේ ඉහළින්ම උපුටා දක්වන ලද ඉරාන පර්යේෂකයින් සංඛ්‍යාව ඉරාන වර්ෂය 1403 (2024-2025) හි 2,326 සිට 1404 (2025-2026) හි 2,533 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබේ.මෙම අගය පෙර වසරට සාපේක්ෂව පුද්ගලයින් 207 ක වැඩිවීමක් නියෝජනය කරන අතර 2024 දී රටේ විද්‍යාත්මක නිෂ්පාදනයේ ගුණාත්මකභාවය සහ බලපෑමේ දියුණුව පැහැදිලිව පෙන්නුම් කරන බව ඔහු පැහැදිලි කළේය.එක් අවුරුදු කාර්ය සාධනය තුළ, වෛද්‍ය ක්ෂේත්‍රය (පර්යේෂකයන් 853 ක් සමඟ) සහ වෘත්තීය දිගු කාර්ය සාධනය තුළ, ඉංජිනේරු ක්ෂේත්‍රය (පර්යේෂකයන් 287 ක් සමඟ) ඉරාන වඩාත්ම උපුටා දක්වන ලද පර්යේෂකයින් වැඩිම සංඛ්‍යාවක් සිටී.


එසේම, වෘත්තීය-දිගු දර්ශකයේ ඉහළින්ම උපුටා දක්වන ලද ඉරාන පර්යේෂකයින් සංඛ්‍යාව 1403 දී 1,018 සිට 1404 දී 1,021 දක්වා සැලකිය යුතු ලෙස වර්ධනය වී තිබේ. පස් අවුරුදු ප්‍රවණතා විශ්ලේෂණයකින් පෙනී යන්නේ ඉරානය 1399 දී 433 සිට මෙම කැපී පෙනෙන ජයග්‍රහණය අත්කර ගෙන ඇති බවයි.තනි-වසර දර්ශකය නිශ්චිත වර්ෂයක ලිපි මගින් ලැබුණු උපුටා දැක්වීම් කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි.


Wednesday, November 26, 2025

නව සේද මාවතක් නිර්මාණය කිරීම රාෂ්ට්-අස්ටාරා දුම්රිය මාර්ගය සහ යුරේසියානු වෙළඳාම නැවත සකස් කිරීම

 නව සේද මාවතක් නිර්මාණය කිරීම රාෂ්ට්-අස්ටාරා දුම්රිය මාර්ගය සහ යුරේසියානු වෙළඳාම නැවත සකස් කිරීම 

Forging a new Silk Road - Rasht - Astara railway line and the rewiring of Eurasian Trade 




වසර 25 කට ආසන්න කාලයක් තිස්සේ පැවති අපේක්ෂාවකින් පසු, ජාත්‍යන්තර උතුරු-දකුණු ප්‍රවාහන කොරිඩෝවේ අවසාන කොටස අවසානයේ ආරම්භ වීමට නියමිතයි . එය සමස්ත මහාද්වීපයකම ආර්ථික හා උපායමාර්ගික භූ දර්ශනය නැවත හැඩගැස්වීමට සූදානම් වන අභිලාෂකාමී ව්‍යාපෘතියකි. 2026 මුල් භාගයේදී ඉදිකිරීම් ආරම්භ කිරීමට නියමිත රාෂ්ට්-අස්ටාරා දුම්රිය මාර්ගය ඉරානයට සහ පුළුල් යුරේසියානු කලාපයට හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කරයි. එහි නිම කිරීම සාම්ප්‍රදායික ගෝලීය නැව් මාර්ග සමඟ තරඟ කිරීමට නිර්මාණය කර ඇති දිගුකාලීන අපේක්ෂාවක් සහිත වෙළඳ ධමනියක් සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත


උතුරු ඉරානය හරහා කිලෝමීටර් 162 ක් දිග මෙම දුම්රිය මාර්ගය බොහෝ විට විස්තර කරනු ලබන්නේ ඉන්දියානු සාගරය බෝල්ටික් මුහුදට බාධාවකින් තොරව සම්බන්ධ කරන කිලෝමීටර් 7,200 ක බහුමාධ්‍ය ජාලයක සබැඳිය” ලෙසයි.රුසියානු කොන්ත්‍රාත්කරුවන් විසින් ක්‍රියාත්මක කරන ලද ඩොලර් බිලියන 1.6 ක රුසියානු ණයක් මගින් අනුග්‍රහය දක්වන ලද මෙම දුම්රිය මාර්ගය යටිතල පහසුකම් ව්‍යාපෘතියකට වඩා වැඩි ය. එය දුරදිග යන ප්‍රතිවිපාක සහිත උපායමාර්ගික උපාමාරුවකි.ඉරානය සඳහා, එය ප්‍රධාන ප්‍රවාහන මධ්‍යස්ථානයක් බවට පත්වීමේ සහ තෙල්වලින් ඔබ්බට ආදායම විවිධාංගීකරණය කිරීමේ විභවය විවෘත කරයි. රුසියාව සඳහා, එය ගෝලීය වෙළඳපොළට සම්බාධක ප්‍රතිරෝධී සැපයුම් මාර්ගයක් සපයයි. ඉන්දියාව සඳහා, එය යුරෝපයට වේගවත් හා ලාභදායී දොරටුවක් ලබා දෙයි. අසර්බයිජානය සඳහා, එය වැදගත් සැපයුම් පාලමක් ලෙස එහි භූමිකාව තහවුරු කරයි.


මෙම දුම්රිය ව්‍යාපෘතිය යනු වානේ සහ කොන්ක්‍රීට් වලින් සන්ධාන සකස් කර 21 වන සියවස සඳහා නවීන සේද මාවතක් නිර්මාණය කරන මාරුවන ලෝක පිළිවෙලක ස්පර්ශ්‍ය ප්‍රතිමූර්තියකි.

තුරුදහන් වූ සබැඳිය: තාක්ෂණික සහ භූගෝලීය දළ විශ්ලේෂණය 


එහි මධ්‍යස්ථ දිග තිබියදීත්, රාෂ්ට්-අස්තාරා දුම්රිය මාර්ගය අතිවිශාල උපායමාර්ගික බරක් දරයි. එහි සැබෑ වටිනාකම කිලෝමීටර් ගණනින් නොව, එය ඉවත් කරන බාධකය තුළ පවතී.ඉරානයේ ගිලාන් පළාතේ විවිධ භූමි ප්‍රදේශ හරහා ගමන් කරන සෝමේ සාරා, මසල්, රෙස්වාන්ෂහර්, පරේසාර්, අසලෙම්, ලිසාර්, හවික්, ලැවැන්ඩෙවිල් සහ ඇස්තාරා හරහා දුම්රිය ස්ථාන නවයක් මෙම මාර්ගයට ඇතුළත් වේ. කැස්පියන් මුහුදට මායිම්ව ඇති මෙම කලාපය, සශ්‍රීක, කඳුකර භූ දර්ශන සැරිසැරීමේ සිට පාරිසරික තිරසාරභාවය සහතික කිරීම දක්වා ප්‍රබල අභියෝග ඉදිරිපත් කරයි.


ඉරාන සහ රුසියානු ඉංජිනේරුවන් අතර වසර ගණනාවක සාකච්ඡා මෙම සංකීර්ණතා කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත. සවිස්තරාත්මක සැලසුම් කටයුතු, මූල්‍යකරණ විධිවිධාන සහ දැඩි ක්‍රියාත්මක කිරීමේ කාලසටහනක් ඇතුළුව තාක්ෂණික ගැටළු වලින් ආසන්න වශයෙන් සියයට 70 ක් විසඳා ඇති බව වාර්තා පෙන්වා දෙයි. ගිවිසුම යටතේ, රුසියානු සමාගමක් වන කැස්පියන් සර්විස්, ඉරානයේ ඉදිකිරීම් සහ ප්‍රවාහන යටිතල පහසුකම් සංවර්ධන සමාගම යටතේ වැඩ කරමින් ඉදිකිරීම්කරු ලෙස කටයුතු කරනු ඇත.


ප්‍රගතිය දැනටමත් දැකගත හැකිය. ඩොලර් මිලියන 75 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති ඉඩම් අත්පත් කර ගැනීම අවසන් වීමට ආසන්නයි. 2025 අග භාගය වන විට, මාර්ගයේ කිලෝමීටර් 80 ක් සුරක්ෂිත කර ඇති අතර, වසර අවසන් වන විට රුසියානු කොන්ත්‍රාත්කරුවන්ට සම්පූර්ණ පාලනය පොරොන්දු වී ඇත. මෙය 2026 මුල් භාගයේදී ඉදිකිරීම් ආරම්භ කිරීමට වේදිකාව සකසයි, වසර තුනක් ඇතුළත නිම කිරීම ප්‍රක්ෂේපණය කෙරේ


 වාණිජ කොරිඩෝව: INSTC හි උපායමාර්ගික අවශ්‍යතාවය 



රාෂ්ට්-අස්ටාරා දුම්රිය මාර්ගයේ සැබෑ වැදගත්කම තේරුම් ගැනීමට, එය කිලෝමීටර් 7,200 ක් දිග නැව්, දුම්රිය සහ මාර්ග මාර්ග ජාලයක් වන INSTC හි යතුර ලෙස දැකිය යුතුය. මහා, බහුජාතික දැක්මක් ලෙස සංකල්පනය කරන ලද INSTC, මුම්බායි සිට මොස්කව් දක්වා සහ උතුරු යුරෝපය දක්වා විහිදෙන බාධාවකින් තොරව වෙළඳ ධමනියක් නිර්මාණය කිරීම අරමුණු කරයි, දකුණු ආසියාවේ වෙළඳපොළවල් මහාද්වීපයේ උතුරේ වෙළඳපොළවල් සමඟ සම්බන්ධ කරයි.


කෙසේ වෙතත්, වර්තමානයේ, මෙම කොරිඩෝව කැඩී පවතී. ඉන්දියාවේ සිට ඉරානයේ බන්ඩාර් අබ්බාස් වරායට නැව්ගත කරන භාණ්ඩ රාෂ්ට් දක්වා දුම්රියෙන් උතුරට ගමන් කළ හැකිය. එතනදී ගමන නතර වෙනවා.භාණ්ඩ වෙහෙස මහන්සි වී බාගෙන, ට්‍රක් රථවලට මාරු කර, දේශසීමාව හරහා අසර්බයිජානයට ගෙන ගොස්, වෙනත් දුම්රිය මාර්ගයකට නැවත පූරණය කළ යුතුය. මෙම අපහසු ප්‍රතිනැව්ගත කිරීමේ ක්‍රියාවලිය සැපයුම් අකාර්යක්ෂමතාව නිරූපණය කරයි - මන්දගාමී, මිල අධික සහ ඉහළ පරිමාණ වෙළඳාමට ප්‍රධාන බාධාවකි.


රාෂ්ට්-අස්ටාරා සම්බන්ධතාවය මෙම බාධකය ඉවත් කරනු ඇති අතර, වාර්ෂිකව ටොන් මිලියන 15 ක් දක්වා භාණ්ඩ හැසිරවිය හැකි අඛණ්ඩ, ඉහළ ධාරිතාවයකින් යුත් දුම්රිය මාර්ගයක් නිර්මාණය කරයි.සංක්‍රමණ වේලාවන් කෙරෙහි එහි බලපෑම පරිවර්තනීය ය: ඉන්දියාවේ සිට ෆින්ලන්තය දක්වා භාණ්ඩ සඳහා ගමන දින 45 සිට දින 21 දක්වා හැකිලෙනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.එය කාලයෙන් සියයට 50 ක අඩුවීමක් සහ ප්‍රවාහන වියදම්වලින් සියයට 30 ක අඩුවීමක් බවට පරිවර්තනය වන අතර, තදබදයෙන් යුත් සූවස් ඇළ මාර්ගයට බලගතු විකල්පයක් ලබා දෙයි.


 ඉරාන භූමිකාව: කලාපීය ක්‍රීඩකයාගේ සිට ප්‍රවාහන ටයිටන් දක්වා 


ඉරාන ඉස්ලාමීය ජනරජය සඳහා, රාෂ්ට්-අස්ටාරා දුම්රිය මාර්ගය


 


යටිතල පහසුකම් ව්‍යාපෘතියකට වඩා වැඩි ය. එය ජාතියේ වඩාත්ම දැවෙන අභියෝග කිහිපයකට මුහුණ දීම සඳහා නිර්මාණය කර ඇති එහි දිගුකාලීන ආර්ථික හා භූ දේශපාලනික උපාය මාර්ගයේ මූලික ගලකි. ආර්ථික වශයෙන්, මෙම මාර්ගය විවිධාංගීකරණයේ බලගතු එන්ජිමක් නියෝජනය කරන අතර, එහි අස්ථාවර හයිඩ්‍රොකාබන් අංශය මත යැපීමෙන් රට ඈත් කරයි. ජාත්‍යන්තර භාණ්ඩ ප්‍රවාහනයේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයකින් ජනනය වන ප්‍රවාහන ගාස්තු, තීරුබදු සහ සැපයුම් සේවා, තෙල් නොවන ආදායම් ස්ථාවර ප්‍රවාහයක් පොරොන්දු වේ.


අනෙක් අතට, මෙය දුම්රිය මෙහෙයුම්, ගබඩා කිරීම සහ භාණ්ඩ ප්‍රවාහන කළමනාකරණය හරහා රැකියා නිර්මාණය පෝෂණය කරනු ඇති අතර, ජාතික ආර්ථිකයට ඔරොත්තු දීමේ නව ස්ථර ඇතුළත් කරයි.භූ දේශපාලනික වශයෙන්, දුම්රිය තිරසාර බටහිර සම්බාධක හමුවේ ඉරානයේ අත ශක්තිමත් කරයි. රුසියාව වැනි බලවත් හවුල්කරුවන් සහ ඉන්දියාව වැනි උපායමාර්ගික සහචරයින් සමඟ ඒකාබද්ධ වීම ගැඹුරු කිරීමෙන්, එය ඉරානයේ විඳදරාගැනීම වැඩි දියුණු කරන අන්‍යෝන්‍ය ආර්ථික අවශ්‍යතා ජාලයක් නිර්මාණය කරයි.කොරිඩෝව අනුමත කරන ලද රාජ්‍යයක සිට ඉරානය අත්‍යවශ්‍ය ගොඩබිම් පාලමක් බවට පරිවර්තනය කරයි, යුරේසියාවේ නැගී එන වෙළඳ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ කේන්ද්‍රීය නෝඩයක් වන අතර එමඟින් එහි භූ දේශපාලනික ලීවරය පුළුල් කරයි.


දේශීය වශයෙන්, ව්‍යාපෘතිය කලාපීය සංවර්ධනය සඳහා උත්ප්‍රේරකයක් සපයයි. උතුරු ගිලාන් පළාතේ, වැඩිදියුණු කළ සම්බන්ධතාවය දේශීය කර්මාන්ත ප්‍රබෝධමත් කරයි, ආයෝජන ආකර්ෂණය කරයි, සහ සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ තෙල් නොවන අපනයන වැඩි දියුණු කරයි. දිගු කලක් ඌන ප්‍රයෝජනයට ගෙන ඇති කැස්පියන් වෙරළ තීරය සඳහා, දුම්රිය මාර්ගය දිගු කලක් තිස්සේ බලා සිටි ආර්ථික විභවය විවෘත කරන අතර උතුරු ඉරානය වාණිජ හා වර්ධනයේ ජවසම්පන්න මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස ස්ථානගත කරයි


අද්විතීය පර්සියාවේ පැවැත්වූ ජාත්‍යන්තර ඉරාන ශාස්ත්‍රය පිළිබඳ සම්මන්ත්‍රණය..

 අද්විතීය පර්සියාවේ පැවැත්වූ ජාත්‍යන්තර ඉරාන ශාස්ත්‍රය පිළිබඳ සම්මන්ත්‍රණය.. 

The International Iranology Summit - Anew Horizon for Scholarly dialogue and cultural exchange  




රටවල් 41 සහභාගී වූ ජාත්‍යන්තර ඉරාන අධ්‍යයන සම්මේලනය පසුගිය නොවැම්බර් 15 සිට 19 දක්වා ඉරානයේ ටෙහෙරාන් අගනුවර සහ ශිරාස් හි පැවැත්විණි. මේ සඳහා ශ්‍රී ලංකාව නියෝජනය කිරීමට මා හට අවස්ථාව උදාවිය. ඇත්තටම එය මට කිසිදා අමතක නොවන ගමනක් විය. විද්‍යා, පර්යේෂණ හා තාක්ෂණ අමාත්‍යාංශයේ ජාත්‍යන්තර විද්‍යාත්මක සහයෝගීතා මධ්‍යස්ථානය, ටෙහෙරාන් විශ්ව විද්‍යාලය, ඉස්ලාමීය සංස්කෘතික හා සබඳතා සංවිධානය, ඉරාන විද්‍යා පදනම, ෂාහිඩ් බෙහෙෂ්ටි විශ්ව විද්‍යාලය, අල්ලාමේ විශ්ව විද්‍යාලය, ෂිරාස් විශ්ව විද්‍යාලය, ජාතික පුස්තකාල සහ ලේඛනාගාර සංවිධානය, විද්‍යා හා සංස්කෘතික විශ්ව විද්‍යාලය, ඉරාන ඉතිහාස සංගමය, ජාත්‍යන්තර සංස්කෘතික සංවාද ලේකම් කාර්යාලය, විශ්වවිද්‍යාල පෙළපොත් සම්පාදනය සඳහා වූ සංවිධානය (SAMT), ඉස්ලාමීය ලෝක උපුටා දැක්වීමේ විද්‍යා මධ්‍යස්ථානය, ඉරාන විද්‍යා සංගමය සහ අනෙකුත් අදාළ මධ්‍යස්ථාන ඇතුළු විවිධ මධ්‍යස්ථාන මෙම වැඩසටහන් සඳහා සහභාගී විය.

 

සම්මන්ත්‍රණ වැඩසටහන් ටෙහෙරානයේ විශ්ව විද්‍යාලවල දින දෙකක්  පැවැත්වුණු අතර, පසුව ෂිරාස් විශ්ව විද්‍යාලයේ සහ ජාත්‍යන්තර සම්මන්ත්‍රණ ශාලාවේ පවත්වන ලදී. සමුළුවේ විද්‍යාත්මක වැඩසටහන් සැලසුම සකස් කර තිබුණේ, ඉරාන අධ්‍යයන මාතෘකා සඳහා එහි විද්‍යාත්මක හා පර්යේෂණ ප්‍රවේශයන් මත පදනම්ව, එක් එක් විශ්ව විද්‍යාලය සහ මධ්‍යස්ථානය, එහි නිශ්චිත සම්මන්ත්‍රණ විෂය ලෙස කැපවූ ප්‍රධාන තේමාවක් තෝරාගෙන සුළු උප මාතෘකා නිවේදනය කරන ආකාරයට ය. පර්යේෂකයින් සහ විශේෂඥයින්, ඔවුන්ගේ පර්යේෂණ අවශ්‍යතා අනුව, ප්‍රකාශිත කාල සීමාව වන ඔක්තෝබර් 7 වන දින  දක්වා පත්‍රිකා කැඳවීමේ දී පෝස්ටර්වල සපයා ඇති ලිපිනයන්ට සාරාංශ සහ සම්පූර්ණ පත්‍රිකා ඉදිරිපත් කළහ  


සමුළුවේ ප්‍රධාන තේමාවන් කොටස් හයකට බෙදා තිබුණි. "ඉරාන අධ්‍යයනයේ න්‍යායාත්මක සහ ඥානවිද්‍යාත්මක පදනම්," "ඉරාන විද්‍යාව සහ සමකාලීන ඉරාන අධ්‍යයන, සංස්කෘතික රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකභාවය සහ ජාත්‍යන්තර අන්තර්ක්‍රියා," "ඉරාන විද්‍යාව සහ නවීන තාක්ෂණයන්," "ඉරාන විද්‍යාව සහ සංචාරක ව්‍යාපාරය," සහ "හෆීස් සහ ඉරාන විද්‍යාව." යන්නයි. පළමුවෙනි හමුව පැවැත්වුනේ ටෙහෙරාන් අගනුවර පිහිටි ඉරාන විද්‍යා මුලස්ථානයේ දිය. එහිදී සියලුම රටවල් වල ආරාධිතයින් ස්වකීය මාතෘකා සහ අදහස් ඉදිරිපත් කළ අතර එහිදී මුලිකවම කතා කල මාතෘකාව වූයේ නෞරූස් නම් ඉරාන නව අව්රුදු උදාව අනෙක් රටවල් වලට බලපෑ අන්දම පිළිබඳවයි. වසන්තයේ උදානය ලෙස සැලකෙන නෞරූස් අවුරුදු උදානය පිටුපස ඇති අතීත සිදුවීම්, එහි වැදගත්කම සහ කලාපීය  ව්‍යාප්තිය පිළිබඳ ව මෙහිදී අදහස් දක්වන ලදී. 


ඊට පසුදින ටෙහෙරාන් විශ්ව විද්‍යාලයේ පැවැත්වුණු සමාරම්භක උත්සවය ට ඉරානයේ මැති ඇමතිවරු න් සහභාගී වූහ. එහිදී මුලික වශයෙන් ඉරාන විද්‍යාවේ ව්‍යාප්තිය, පර්සියානු භාෂාවේ මුලිකත්වය ප්‍රධාන වශයෙන් සාකච්ඡාව ට බඳුන් විය. මගේ කතාව පැවත්වීමට නියමිත ව තිබුණේ ටෙහෙරානයේ අල්ල'මේ  ජාත්‍යන්තර විශ්ව විද්‍යාලයේ දිය.මා විශේෂයෙන් කතා කලේ ශ්‍රී ලංකාව සහ පර්සියාව අතර  තිබුණු අතීත සබඳතා සහ නූතන සබඳතා පිළිබඳව ය. එහිදී ලංකාවේ පර්සියානු භාෂාව සහ සංස්කෘතියේ බලපෑම මෙන්ම ගෘහ නිර්මාණය ශිල්පය, සාහිත්‍ය බලපෑම සහ සමානකම් පිළිබඳ අදහස් දැක්වුවෙමි.



ෂිරාස් හි පැවති සම්මන්ත්‍රණ වල මුලික මාතෘකාව වූයේ පර්සියානු සාහිත්‍ය , හෆීස් සහ ඉරාන විද්‍යාව පිළිබඳවයි. එහිදී පරිසියානු කවි හෆීස් ගේ සොහොන් කොත, නසිර් අල් මුල්ක් හෙවත් රෝස පල්ලිය, පර්සියානු ශාස්ත්‍රීය සංගීතය රස විඳිමට අවස්තාව ලැබිණි. පර්සියාව හෙවත් ඉරානය ශ්‍රී ලංකාව මෙන් දහතුන් ගුණයක් පමණ විශාල රටකි. එය එහි භෞතික ලක්ෂණ අනුව විශාල විවිධත්වයක් ඇති දේශයකි. ඉරානයේ ඉතිහාසයේ වැඩි කාලයක් නැගෙනහිර සහ බටහිර අතර සම්බන්ධකයක් ලෙස පිහිටීම, විශේෂයෙන් බාහිර ලෝකය සමඟ එහි අතීත සබඳතා අධ්‍යයනය කිරීමේදී මතක තබා ගත යුතුය. මධ්‍යම ආසියාවේ සිට ආක්‍රමණික ජනතාව සඳහා ඉරානය අධිවේගී මාර්ගයක් ලෙස සේවය කර ඇති අතර, ඉන්දියාවට යන මාර්ගයේ මධ්‍යම කාන්තාරවලින් නැගෙනහිරට හෝ බටහිරට ඉරාකය දෙසට ගමන් කරයි. තවද, දේශපාලනික හා ආර්ථික, නමුත් විශේෂයෙන් සංස්කෘතික කටයුතුවලදී ඉරානයේ බලපෑම පුළුල් විය. තවමත් එහි වර්තමාන දේශපාලන මායිම්වලින් ඔබ්බට විහිදේ.


සිව්වන, පස්වන සහ හයවන සියවස්වලදී ඉන්දියානු සාගරයේ වාණිජ ඉතිහාසයේ ඉතා වැදගත් වර්ධනයක් සිදු විය.මුල් සියවස්වල දකුණු ඉන්දියානු වරායන්ට පමණක් සීමා වී තිබූ එන්ට්‍රෙපොට් වෙළඳාමේ මධ්‍යස්ථානය පසුව ශ්‍රී ලංකාවේ වරායන් වෙත මාරු විය. ශ්‍රී ලංකාව පර්සියාව, ඉතියෝපියාව, චීනය සහ ඉන්දියාවේ වෙළඳුන් සඳහා වැදගත් වෙළඳ මධ්‍යස්ථානයක් බවට පත්විය. මෙම සියවස්වලදී මෙම රටවල වෙළෙන්දෝ මහාතිත්ත (මන්නාරම ඉදිරිපිට) සහ උරාතොට (කයිට්ස්) වැනි ශ්‍රී ලාංකික වරායන්හි තම භාණ්ඩ හුවමාරු කර ගත්හ.


මෙම යුගය පර්සියාව සහ ශ්‍රී ලංකාව අතර වෙළඳ සබඳතාවල වර්ධනයේ උච්චතම අවස්ථාව දුටුවේය. දෙරට අතර මිත්‍රශීලී සබඳතා පැවතීම මෙම යුගයේ විදේශීය ලේඛකයින් ගණනාවක් විසින් සනාථ කරනු ලැබේ. හයවන සියවසේ ඊජිප්තු භික්ෂුවක් වූ කොස්මාස් ඔහුගේ "ටොපොග්‍රැෆියා ක්‍රිස්ටියානා" හි සඳහන් කළේ ශ්‍රී ලංකා දූපතේ වරායන් ඉන්දියාවේ, පර්සියාවේ සහ ඉතියෝපියාවේ සියලුම ප්‍රදේශවලින් නැව් මගින් නිතර පැමිණෙන බවයි. ප්‍රොකොපියස් අපට දන්වන්නේ රෝමානුවන් ඔවුන්ගේ චීන සේද ශ්‍රී ලංකාවට ගෙන ආ පර්සියානු වෙළඳුන්ගෙන් ලබා ගත් බවයි. හත්වන සියවසේ විසූ ඉන්දියානු බෞද්ධ භික්ෂුවක් වූ වජ්‍රබෝධි මහතා ශ්‍රී ලංකාවේ වරායන්හි පර්සියානු නැව් තිස්පහකින් යුත් බලඇණියක් දුටු අතර, ඔහු ඉන් එකකින් දිවයිනේ සිට සුමාත්‍රා දක්වා ගමන් කළේය.



ක්‍රි.ව. 729 දී පමණ ලියන ලද හ්වි-චාඕ නම් චීන ග්‍රන්ථයක් ද ශ්‍රී ලංකාව සහ පර්සියාව අතර පැවති කඩිනම් වාණිජ ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳව සාක්ෂි දරයි. පුරාණ සමුද්‍ර සේද මාවත දිගේ උපායමාර්ගිකව පිහිටා ඇති ශ්‍රී ලංකාව සියවස් ගණනාවක් පුරා සංස්කෘතීන් සහ බලපෑම්වල විචිත්‍රවත් සන්ධිස්ථානයක් වී ඇත. මෙම පොහොසත් ඉතිහාසයේ වඩාත්ම සිත් ඇදගන්නාසුළු ආඛ්‍යාන අතර ශ්‍රී ලංකාව සහ පර්සියාව අතර සම්බන්ධතාවය කැපී පෙනේ. මෙම සංකීර්ණ වෙළඳ ජාලය භාණ්ඩ හුවමාරුවට පහසුකම් සැලසුවා පමණක් නොව, අදහස්, ආගම් සහ භාෂා ව්‍යාප්ත කිරීමට දායක වූ අතර, ගතික සංස්කෘතික භූ දර්ශනයක් නිර්මාණය කළේය. ඓතිහාසික සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ පර්සියාවේ නෙස්ටෝරියානු කිතුනුවන් ශ්‍රී ලංකාවේ පුරාණ අගනුවර වන අනුරාධපුරයේ සැලකිය යුතු ජනාවාසයක් ස්ථාපිත කළ බවයි.


මෙම ප්‍රජාව කලාප දෙක අතර සංස්කෘතික හුවමාරුව සහ වෙළඳ සබඳතා වර්ධනය කිරීමේදී තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. අනුරාධපුරයේ පුරාවිද්‍යාත්මක සොයාගැනීම්, වාස්තු විද්‍යාත්මක ශෛලීන්, ආගමික පිළිවෙත් සහ සමාජ ව්‍යුහයන්ගෙන් පැහැදිලි වන පර්සියානු සංස්කෘතියේ ගැඹුරු බලපෑම පෙන්නුම් කරයි නෙස්ටෝරියානු බලපෑම විශේෂයෙන් කැපී පෙනෙන්නේ එය ක්‍රිස්තියානි ධර්මයේ සහ නැගෙනහිර සම්ප්‍රදායන්ගේ අද්විතීය මංසන්ධියක් නියෝජනය කරන අතර මෙම කාල පරිච්ඡේදය තුළ සංස්කෘතික අන්තර්ක්‍රියා වල සංකීර්ණත්වය පෙන්නුම් කරන බැවිනි. ඔවුන්ගේ පැමිණීම ශ්‍රී ලාංකික සමාජයේ පොහොසත් ව්‍යුහයට දායක වූ අතර, අදටත් අධ්‍යයනය කිරීමට සහ අගය කිරීමට නොමැකෙන සලකුණු ඉතිරි කරයි. 


ශ්‍රී ලංකාවේ ඉරාන විද්‍යාව 1930 දී එස්.ඩී. ද ලැනරෝල් මහතා විසින් ආරම්භ කරන ලදී. ඔහු විවිධ රටවල කාලානුක්‍රමය පිළිබඳව පර්යේෂණ කළ අතර එම යුග පද්ධති පර්සියාවේ ඉතිහාසයට ගැලපුවේය. ඉන්පසු ඔහු පුරාණ පර්සියාව ලංකාව සහ බුද්ධාගම අතර සම්බන්ධතා රාශියක් සොයා ගත්තේය. 1950 දී ඔහු ශ්‍රී ලංකාවේ සමාජ සංවිධානයේ ඉතිහාසය පිළිබඳ ඔහුගේ පළමු පොත "අපේ සමාජ ඉතිහාසය" ලෙස සිංහල භාෂාවෙන් ලිවීය. එම පොත "සිංහල සංස්කෘතියේ ආරම්භය" ලෙස පරිවර්තනය කර ඇත. 1954 දී ඔහු බුදුන්ගේ උතුම් අෂ්ටාංගික මාර්ගයේ පසුබිම පිළිබඳ තවත් පොතක් ලිවීය.


ඔහු සොරොස්ට්‍රියානුවාදය, ග්‍රීක දර්ශනය සහ වේද දර්ශනය ආදියෙන් අදහස් පෙන්වීය. වසර කිහිපයකට පසු 1966 දී ඔහු පුරාණ පර්සියානු අධිරාජ්‍යය පිළිබඳ පොත ලිවීය. එහිදී ඔහු පර්සියානුවන්ගේ සිරිත් විරිත්, බුද්ධාගමේ මිථ්‍යා කථා සහ ඉරාන පාර්ශවයෙන් ලබා ගැනීමට හැකි වූ අනෙකුත් තොරතුරු විස්තරාත්මකව පෙන්වීය. පර්සියානු ඉතිහාසය පිළිබඳව ශ්‍රී ලංකාවේ අදටත් ප්‍රකාශයට පත් කර ඇති එකම පොත මෙයයි. ශ්‍රී ලංකාවේ පැරණිතම වංශකථාව "මහා වංශය" ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර එය සිංහලයන්ගේ ආරම්භය, ශ්‍රී ලංකාවට බුද්ධාගම හඳුන්වාදීම සහ ශ්‍රී ලංකාවේ සියලුම රජවරුන්ගේ පාලනය පිළිබඳව සාකච්ඡා කරයි. මහාවංශයේ, දෙවියන්ගේ ප්‍රධානියා වූ "ශක්‍ර" බුද්ධාගමේ ඉතිහාසයේ සහ පර්සියානු ඉතිහාසයේ ඇතැම් සිදුවීම් ගැලපීමෙන් බුදුන් වහන්සේට ආරක්ෂාව ලබා දුන් බව සඳහන් වේ. 



කතෘ එස්.ඩී. ඩි ලැනෙරෝල්, ශක්‍රයා පළමුවන දාරියස් රජු විය යුතු බව පැහැදිලි කළ අතර, පර්සෙපොලිස් හි අපදාන ශාලාවේ පඩිපෙළේ, අධිරාජ්‍යයට තෑගි ගෙන එන අවසාන පුද්ගලයා වන පළමුවන දාරියස් ඉන්දියාවේ පළාතක් වන "මගධ" යෙන් පැමිණි බව ද පෙන්වා දුන්නේය. බුදුන් වහන්සේ එම කාලය තුළම මගධයේ ඔහුගේ ප්‍රධාන මෙහෙවර ඉටු කළහ. ශ්‍රී ලාංකිකයන්ගේ මහා වංශකථාව වන මහාවංශයේ, "පල්ලව භෝග" නම් වන්දනාකරුවන් පිරිසක් උත්සවයට සහභාගී වූ බව සඳහන් වේ.ඔවුන් ඉරාන පාර්තියන්වරුන් බව හඳුනාගෙන ඇත. පර්සියානු සාහිත්‍යය දේශීයකරණය කරන ලද්දේ ශ්‍රී ලංකාවේ ජාතික භාෂා භාවිතා කරමින් පර්සියානු සාහිත්‍යය පිළිබඳ කරුණු සම්ප්‍රේෂණය කිරීම සඳහා ය. මෙම පර්සියානු භාෂාවට ලබා දී ඇති වැදගත්කම පෙන්නුම් කරන්නේ, අන්තර් කලාපීය අවබෝධය සහ හොඳ හිත තුළ එයට යම් බලපෑමක් තිබූ බවයි. භාෂාව ලබා ගැනීමත් සමඟ සාහිත්‍යය ද මෙම කලාපයේ ජනතාව වෙත ළඟා වී ඇත. කලා හා ශිල්ප හඳුන්වාදීමත් සමඟ රටවල් අතර සම්බන්ධතාවය ශක්තිමත් විය. ශ්‍රී ලංකාව ද පර්සියානු සාහිත්‍යය සහ ඔවුන්ගේ අනෙකුත් කලාවන්ගෙන් බලපෑමට ලක් විය. මෙය විශේෂයෙන් ඉන්දියාවේ සහ ශ්‍රී ලංකාවේ මෙම කලාපයේ දේශීය භාෂාවන්ට බලපෑමක් ඇති කළේය. පර්සියානු භාෂාවෙන් එකතු කිරීම් අපගේම භාෂාවට සිදුවී ඇති බව සමහර වචන සහ වාක්‍ය ඛණ්ඩ පැහැදිලි කරයි. අද දින ශ්‍රී ලාංකිකයන් කකුල් සඳහා , අත් සඳහා "පා"  “අශ්වා”, අශ්වයා , "කූටා " කුඩා    “ගවායා”, ගවයා, පංකා ,  විනෝද චාරිකාව සඳහා සවාරි යන වචන භාවිතා කරයි, එය පර්සියානු භාෂාව සිංහල භාෂාවට ඇති භාෂා සම්බන්ධතාවය පෙන්නුම් කරයි.


තවද සාදි ෂිරාසිගේ "ගුලිස්තානය" හි ලංකාව සතුව තිබූ අක්ෂි වෛද්‍ය විද්‍යාව පිළිබඳ දැනුම පිළිබඳ කතාවක් තිබේ. මෙන්න ඉතා රසවත් කතාවක්. නීතිවේදියෙකුට ඉතා අවලස්සන දියණියක් සිටි අතර ඇය වැඩිවියට පත් වූ විට ඇගේ දෑවැද්ද සහ ධනය තිබියදීත් ඇයව විවාහ කර ගැනීමට කිසිවෙකු කැමති වූයේ නැත.  අවසානයේ, ඇයව අන්ධ මිනිසෙකුට විවාහ කර දීමට අවශ්‍ය වූ අතර, එම අවස්ථාවේදී සෙරන්ඩිබ් සිට වෛද්‍යවරයෙකු පැමිණ අන්ධයන්ට පෙනීම ලබා දීමට සමත් වූ බව කියනු ලැබේ. නීතිවේදියෙකු තම බෑණාට ප්‍රතිකාර නොකළේ මන්දැයි විමසූ විට, "ඔහුට පෙනීම ලබා ගත හැකි නම් ඔහු මගේ දියණිය දික්කසාද කරනු ඇතැයි මම බිය වෙමි. කැත කාන්තාවකගේ ස්වාමිපුරුෂයා අන්ධ වීම හොඳය" 


ඉබ්නු ෂාරියාර් ඔහුගේ "මාවල්ස් ඔෆ් ඉන්ඩියා" හි සර්ප දෂ්ට කිරීම් සහ ලංකාවේ අනෙකුත් රෝග සඳහා ප්‍රතිකාර කිරීම පිළිබඳව තියුණු සඳහනක් කර ඇත. සෙරන්ඩිබ් හි වෛද්‍යවරයෙකු තම ලෝකයේ සර්ප විශේෂ 3,120 ක් සිටින බව දැනුම් දුන් අල් බර්කාටි උපුටා දැක්වීය. සරතුස්ත්‍ර සාමිවරයා සයිලන් වෙත පැමිණි බවට මුල් කාලීන ඉස්ලාමීය ලේඛකයින් කිහිප දෙනෙකු විසින් යොමු කිරීම් කර ඇත. අරාබිවරුන් සහ පර්සියානුවන් සයිලන් ලෙස පොදුවේ හැඳින්වූ ලංකාව සමඟ මෙය පටලවා නොගන්නා ලෙස පැහැදිලි කිරීමක් අවශ්‍ය බව මට හැඟේ. පසුකාලීන සියවස්වල අරාබි සංචාරකයෙකු වූ ඉබ්න් බතූතා ලංකාවේ රජු සමඟ පර්සියානු භාෂාවෙන් කතා කරමින් සිටියේය. මහාචාර්ය ඉමාම් පේරාදෙණිය විශ්ව විද්‍යාලයේ අරාබි භාෂාව හදාරන තම සිසුන් සඳහා පර්සියානු භාෂාව සුළු විෂයයක් ලෙස හඳුන්වා දුන්නේය. පසුව පර්සියානු භාෂාව සාමාන්‍ය පෙළ විභාගයේදී විෂයයක් ලෙස අනුමත කරන ලදී.


සෙරන්ඩිබ් ලෙස හඳුන්වන ඉරානයේ සියලුම ශ්‍රේෂ්ඨ අමරණීය කවියන් ප්‍රායෝගිකව ඇතුළත් බව සඳහන් කිරීම ප්‍රබෝධමත් ය. මෙම දිගු කවි ලැයිස්තුවේ ඉරානයේ ජාතික කවියා වන ෆර්ඩොව්සි ඇතුළත් වන අතර ඔහුගේ වීර කාව්‍යය ෂා නාමේ පර්සියානු සම්භාව්‍යයකි. මට ඒ සියලු ඉහළ පෙළේ කවියන් උපුටා දැක්විය නොහැක, නමුත් ෆර්ඩොව්සි පහත් කාලයේ සිට 13 වන සියවස දක්වා ලංකාව ඉරානයේ අවධානය ආකර්ෂණය කර ගත් ආකාරය පෙන්වීමට මම කිහිප දෙනෙකුට පමණක් සීමා වෙමි, ෆර්ඩොව්සි ලංකාව කෙරෙහි මිහිරි ලෙස නැඹුරු වී ඉරාන රජෙකුගේ මුඛයට දමයි


 තුරෝ ඩාර් සෙරන්ඩිබ් ෂෝහි දහම්, බෙහෙන් අන්හාරත් පිෂ් කොහි දහම්…. 



නිදහසින් දශක කිහිපයකට පසු, ශ්‍රී ලංකාව සහ ඉරානය සෘජු රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති කර ගත් අතර සමීප වෙළඳ සම්බන්ධතා භුක්ති වින්දාහ. ශ්‍රේෂ්ඨ පුරාවෘත්තයක් වන ඉමාම් කොමේනි විසින් මෙහෙයවන ලද ශ්‍රේෂ්ඨ ඉස්ලාමීය විප්ලවයේ පැමිණීමත් සමඟ ලෝක දේශපාලන ඉතිහාසයේ නව පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. අපගේ රටවල් සහ ජනතාව අතර සම්බන්ධතාවයට විශාල බලපෑමක් ඇති කිරීමට එය සාර්ථක විය. එතැන් සිට අපගේ ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු නිල වශයෙන් ඉරානයට ගිය අතර ඉරාන ජනාධිපතිවරුන් දෙදෙනෙකු ශ්‍රී ලංකාවට පැමිණියහ. 1985 දී ශ්‍රී ලංකාවේ ඉරාන සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය විවෘත කිරීම, ජනතාව වෙත ළඟා වන සංස්කෘතික සබඳතා ගොඩනැගීමේ මූලික ගලක් ලෙස සැලකේ. එය ඉරාන සංගීතය, සිනමාව, ඉතිහාසය, පුවත්පත් කලාව, පර්යේෂණ යනාදිය අපගේ ජනතාවගේ දොරකඩට ගෙන ආවේ ඉරාන විද්‍යා අධ්‍යයනයන්හි ගම්‍යතාවයක් ඇති කරමිනි.


ශ්‍රී ලංකාව සහ ඉරානය අතර සම්බන්ධතාවය ඉරාන විද්‍යා ගවේෂකයකු ගේ දෘෂ්ටිකෝණයෙන් නරඹන විට, එය  අධ්‍යයන කටයුතුවලට සම්බන්ධ කිරීම සඳහා, ලබා ගත හැකි පුළුල් දැනුමට නිරාවරණය වීමෙන් පවා තම ජීවිතය නිරීක්ෂණය කිරීමට උපකාරී වන  සුවිශේෂත්වය හඳුනා ගැනීමට උපකාරී වේ. සංස්කෘතීන් දෙකක් සංසන්දනය කළ විට එය අපගේම සංස්කෘතිය හරහා අපට ලැබෙන එකම වටිනාකම් අප තුළ ගොඩනඟයි. එය සමාජ, මානසික, ශාරීරික, අධ්‍යාත්මික වර්ධනයේ දෘෂ්ටිකෝණයන් තුළ හඳුනා ගැනීමට උපකාරී වේ. මෙවැනි සාකච්ඡාවලදී මුළු ප්‍රදේශයම ආවරණය වන පරිදි දිගු සංවාද පැවැත්වීම කළ නොහැකිය, අපට තවත් වසර ගණනාවක් සාකච්ඡා දිගටම කරගෙන ගොස් අධ්‍යයන ක්ෂේත්‍රය පුළුල් කළ හැකි බව මගේ දැඩි බලාපොරොත්තුවයි. ඉරානය සහ ශ්‍රී ලංකාව එක්ව ගොඩනඟා ඇති වර්තමාන සමීප සබඳතාවලට අමතරව, ඔවුන් ඔවුන්ගේ පර්යේෂණ මෙන්ම දේශපාලන අනුබද්ධතාවයෙන් සමීප වනු ඇත.


ඉරානයේ ඉතිහාසය යනු පුරාණ හා ශ්‍රේෂ්ඨ ශිෂ්ටාචාරවල නූල්වලින් වියන ලද පටි පටියක් වන අතර, ඒ සෑම එකක්ම කැපී පෙනෙන උරුමයක් ඉතිරි කරයි. ක්‍රි.පූ. 550 සිට ක්‍රි.පූ. 330 දක්වා පාලනය කළ දූරදර්ශී සයිරස් මහා විසින් ආරම්භ කරන ලද බලවත් අචෙමනිඩ් රාජවංශයේ සිට, අචෙමනිඩ් අධිරාජ්‍යයේ ධජය යටතේ විවිධ ජාතීන් 23 ක් එක්සත් කළ කීර්තිමත් දාරියුස් දක්වා. සයිරස්ගේ අණ යටතේ බැබිලෝනියේ මැටි සිලින්ඩරයක කොටා ඇති පළමු “මානව හිමිකම්” ප්‍රකාශය, ජාතියේ යුක්තිය සහ මනුෂ්‍යත්වය පිළිබඳ මුල් මූලධර්මවලට සාක්ෂියකි. පර්සියාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පීය දක්ෂතාවය ලෝක සංස්කෘතිය මත නොමැකෙන සලකුණක් තබා ඇත. විවිධත්වයෙන් පොහොසත් භූමියක්, විවිධ දේශගුණික තත්ත්වයන්, ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් සහ රාජවංශවලින් පුරසාරම් දොඩන ඉරානය, සිත් ඇදගන්නාසුළු ගෘහ නිර්මාණ ශෛලීන් මාලාවක් ප්‍රදර්ශනය කරයි. 


ඉරානයේ ශ්‍රේෂ්ඨතම නිධානය එහි උණුසුම් හා විවෘත හදවත් ඇති ජනතාව තුළ පවතී. පර්සියානුවන්, අසර්බයිජානුවන්, අරාබිවරුන්, කුර්දි ජාතිකයන් සහ තවත් බොහෝ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වල සංකලනයක් වන ඉරාන ජාතිකයන් සැබෑ ආගන්තුක සත්කාරයේ ආත්මයක් මූර්තිමත් කරයි.



 සැකසුම - ෂිෆානි zසමා


Saturday, November 22, 2025

පර්සා, පසාර්ගඩේ හි මහා සයිරස්ගේ උරුමය

 පර්සා, පසාර්ගඩේ හි මහා සයිරස්ගේ උරුමය 

The Legacy of Cyrus the great in Parsa, Pasargsdae 



අචෙමනිඩ් අධිරාජ්‍යයේ පළමු රාජවංශ අගනුවර වන පසාර්ගඩේ, මහා සයිරස්ගේ මූලික උරුමයේ භෞතික ප්‍රතිමූර්තියයි: ඉවසීම, විවිධ සිරිත් විරිත් සඳහා ගරු කිරීම සහ නව්‍ය පරිපාලනය මත ගොඩනගා ඇති බහු සංස්කෘතික අධිරාජ්‍යයකි. ඉරානයේ පාර්ස් පළාතේ යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථානය, මුල් පර්සියානු ශිෂ්ටාචාරයට සුවිශේෂී සාක්ෂි සපයයි.


සෑම රාජවංශයකම ආරම්භකයින්ට යම් යම් අදහස් සහ සංස්කෘතික ඇදහිලිවන්තයන් සිටින අතර මෙම ආරම්භකයින්ගේ චින්තනය ඔවුන්ගේම ජීවිත කාලයට පමණක් සීමා නොවේ. ආරම්භකයාගේ බුද්ධිමය පාසලේ මූලධර්ම පාලක රාජවංශයක් පුරාවටම පවතී. පර්සා සහ පසාර්ගඩේ කලාපයේ අචෙමනිඩ් රාජවංශයේ නිර්මාතෘ ලෙස මහා සයිරස්ගේ උරුමය ඔහුගේ ලෝක දැක්ම සහ බුද්ධිමය පදනම් මගින් හැඩගස්වා ඇත. පාලනය පිළිබඳ ඔහුගේ ඉදිරිදර්ශනය පසුකාලීන අචෙමනිඩ් රජවරුන්ගේ චින්තනයට, විශේෂයෙන් පළමුවන දාරියුස්ගේ චින්තනයට බලපෑවේය. දාරියුස් මහා සයිරස් විසින් පිහිටුවන ලද සංස්කෘතික පදනම් ආරක්ෂා කිරීමට පමණක් නොව, ආචෙමනිඩ් රාජවංශයේ ආරම්භකයින්ගේ අදහස් වඩාත් ඵලදායී ලෙස වර්ධනය කළ හැකි ශාස්ත්‍රීය චින්තන පාසලක් නිර්මාණය කිරීමට ද උත්සාහ කළේය.


මෙම දෘෂ්ටි කෝණයෙන් බලන කල, අචෙමනිඩ්වරුන්ගේ නිජබිම සහ උපන් ස්ථානය වූ පර්සා - පසර්ගඩේ කලාපය තුළ, පසර්ගඩේ සහ පර්සා යන මහා නගර ආරම්භ කරන ලදී: පැරණි පර්සියානු කියුනිෆෝම් නිර්මාණය කරන ලද අතර, කෘෂිකර්මාන්තය, ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ආර්ථික විද්‍යාව සහ මූල්‍ය කටයුතු පුළුල් මාර්ග ජාලයක් සමඟ සංවර්ධනය කරන ලදී. පරිපාලන පද්ධති දේශීය හා කලාපීය ව්‍යුහයන්ගෙන් අන්තර් භෞමික සහ විශ්වීය ඒවා බවට පරිණාමය විය. 



පසර්ගඩේ, පර්සා සහ පර්සිපොලිස් නගරවල දොරටු සංකේතාත්මකව නැගෙනහිර කලාත්මක සම්ප්‍රදායන්ගෙන් ලබාගත් සංයුක්ත මෝස්තර වලින් සරසා ඇති අතර පුරාණ ලෝකයේ පැරණිතම ශිෂ්ටාචාරවල කලාත්මක රටා වලින් ආභාෂය ලැබීය. පර්සිපොලිස් හි "සියලු ජාතීන්ගේ දොරටුව" යන ශිලා ලේඛනය සමඟ, අචෙමනිඩ් සංස්කෘතිය ලෝකයේ විවිධ ජනයාට එහි දොරටු විවෘත කළ අතර ජාත්‍යන්තර පරිමාණයෙන් එහි වර්ධනයේ සහ ප්‍රගතියේ ක්ෂිතිජයන් සකස් කළේය. පුරාණ මෙසපොතේමියානු සහ එලමයිට් සම්ප්‍රදායන්ගෙන් ලබාගත් සංයුක්ත සහන සහිත පසර්ගඩේ දොරටුව සහ ඊටත් වඩා වැදගත් ලෙස, "පර්සියාවේ පාරාදීස දොරටුව" ලෙස හැඳින්වෙන අලුතින් සොයාගත් දොරටුව, අචෙමනිඩ් ශිෂ්ටාචාර ආකෘතිය ගෝලීය රටාවක් මත පදනම් වූ බව අපට පෙන්වයි.


පර්සියාවේ මූලද්‍රව්‍යවල, පර්සිපොලිස් ටෙරන්ස් සිට නක්ෂ්-ඊ-රොස්ටම් දක්වා, පර්සාහි පාරාදීස දොරටුවේ සිට පර්සිපොලිස් හි දකුණු කාර්තුව සහ එස්තාකර් නගරය දක්වා, දක්නට ලැබෙන අව්‍යාජභාවය සහ සහජීවනය, සිවාන්ඩ් ගඟ, ටැන්ග්-ඊ බොලාගි සහ පසාර්ගඩේ සමඟ සම්බන්ධ වූ ඒකාබද්ධ නාගරික ආයතනයක් ලෙස සැලකිය හැකිය. මෙම ආයතනය මධ්‍යම හරය, සත්‍යතාවයේ මූලාශ්‍රය සහ ලෝක පද්ධතියක සංස්කෘතික සම්භවය වන අචෙමනිඩ්ස් ලෙස ක්‍රියා කළේය. මෙම මධ්‍යම හරය වන පර්සා, ඉරානයේ සම්භාව්‍ය සංස්කෘතියේ, ඉරානයේම රටෙහි සහ ඉරාන සංස්කෘතියේ අදහසේ මූලාරම්භය බවට පත්විය. පර්සා හි ඉරානයේ සංස්කෘතික හදවතේ විශ්වීය පරමාදර්ශයක් උපත ලැබීය, එය අද දක්වාම ඉරාන සංස්කෘතියේ අනන්‍යතාවය සහ පැවැත්මේ පදනම් හැඩගස්වා ඇති පරමාදර්ශයකි. මෙම සංස්කෘතික පදනම පශ්චාත් අචෙමනිඩ් යුගයේ මිථ්‍යා කථා වල පැවතුන අතර ඉරාන කවි, සාහිත්‍යය සහ වීර කාව්‍ය කථා වල ප්‍රකාශිත සංස්කෘතික ධාරාවක් බවට පරිණාමය විය.




ඉතිහාසය පුරාම, ඉරාන පරමාදර්ශය, සංස්කෘතික සහජීවනය සහ එකමුතුකම හරහා, යථාර්ථයේ සිට නැගෙනහිර සහ බටහිර අතර ටර්කියුයිස් පාලමක් ලෙස "ඉරානය" යන අදහස දක්වා සංකේතාත්මක තේමාවක් බවට පත්ව ඇත. මෙම පරමාදර්ශයේ හරය ක්‍රි.පූ. 5 වන සහ 6 වන සියවස්වල පර්සිපොලිස් ඉදිකිරීමේදී ආයතනිකකරණය විය