පුරාණ පර්සියාව සහ ලංකාව අතර යහ සබඳතාවය

Interrelationship between Persia and Sri Lanka 

පර්සියාව, නූතනයේ ඉරානය, ඉහළ ඓතිහාසික හා සංස්කෘතික ජයග්‍රහණ සහිත කීර්තිමත් ජාතියකි. ක්‍රි.පූ. 4000 දක්වා දිවෙන ඓතිහාසික හා නාගරික ජනාවාස සහිත ලොව පැරණිතම අඛණ්ඩ ප්‍රධාන ශිෂ්ටාචාරවලින් එකක් ලෙස  ඉරානය සැලකේ.ෆෙඩ්රික් හේගල් පර්සියානුවන් හඳුන්වන්නේ "පළමු ඓතිහාසික ජනතාව" ලෙසයි. 3200 දී පමණ මධ්‍යම සානුවේ රටේ පළමු මහා නගරය වන සූසා ඉදිකරන ලදී. පූ 559 දී පර්සියානු අධිරාජ්‍යය නිරිතදිග ඉරානයේ පැන නැඟී මෙසපොතේමියානුවන් සහ ඊජිප්තුවරුන් යටත් කර ගත්තේය. වරක් ප්‍රධාන අධිරාජ්‍යයක් වූ ඉරානය මැසිඩෝනියානුවන්, අරාබිවරුන්, තුර්කි ජාතිකයන්, මොංගෝලියානුවන් සහ වෙනත් අයගේ ආක්‍රමණවලට මුහුණ දී ඇත. ඉරානය සියවස් ගණනාවක් පුරා සිය ජාතික අනන්‍යතාවය අඛණ්ඩව නැවත තහවුරු කර ඇති අතර එය වෙනම දේශපාලන හා සංස්කෘතික ආයතනයක් ලෙස වර්ධනය වී ඇත. 

පර්සියාව මුස්ලිම් ආක්‍රමණය (633–654) සසානියානු අධිරාජ්‍යය අවසන් කළ අතර ඉරාන ඉතිහාසයේ සන්ධිස්ථානයක් විය. අටවන සිට දහවන සියවස් වලදී ඉරානය ඉස්ලාමීයකරණය සිදු වූ අතර, ඉරානයේ සොරොස්ට්‍රියානුවාදයේ පරිහානියට මෙන්ම එහි බොහෝ යැපීම්වලට තුඩු දුන්නේය. කෙසේ වෙතත්, පෙර පර්සියානු ශිෂ්ටාචාරවල ජයග්‍රහණ අහිමි නොවීය. ඔවුන් බොහෝ දුරට නව ඉස්ලාමීය දේශපාලනය සහ සමාජය විසින් අවශෝෂණය කර ගන්නා ලදී 

ඓතිහාසික වශයෙන් ඉරානය සහ ශ්‍රී ලංකාව අතර සබඳතා ක්‍රිස්තු පූර්ව යුගය දක්වා දිව යයි. ශ්‍රී ලංකාව පිහිටා ඇත්තේ අප්‍රිකාවේ අඟ සහ මලයා සමුද්‍ර සන්ධිය අතර මධ්‍යයේ ය. අත්‍යවශ්‍ය නැවතුම්පොළක් සහ ප්‍රවේශයක් ලෙස නාවිකයින්ට සහ වෙළෙන්දන්ට අතීතයේ දී එහි වැදගත්කම අතිමහත් විය යුතුව තිබුණි. වාෂ්ප බලය සහ වැඩිදියුණු කළ නාවික තාක්‍ෂණය, උපකරණ සහ විදුලි සංදේශ නොමැති විට එහි වැදගත්කම දැනිය යුතුව තිබුණි. ෆිනීෂියානුවන්, සේබියන්වරුන්, ග්‍රීකවරුන්, රෝමවරුන්, පර්සියානුවන්, අරාබිවරුන් සහ මැලේවරුන් ලංකා දූපත තරණය කර වෙළඳ හා සංස්කෘතික හුවමාරුවන්හි සිය සලකුණු තැබූහ. 

හයවන සියවසේ ග්‍රීක ලේඛකයෙකු වූ Cosmas Indicopleustes දෙරට අතර සුහද සබඳතා පැවති බවට සාක්ෂි සපයන අතර මෙම යුගයේ වෙනත් විදේශීය ලේඛකයින් ගණනාවක් විසින්ද සහතික කර ඇත. ඉන්දියාවේ, පර්සියාවේ සහ ඉතියෝපියාවේ සෑම ප්‍රදේශයකින්ම ශ්‍රී ලංකා දූපතේ වරායන් නිතර නිතර පැමිණෙන බව කොස්මාස් ඔහුගේ “ටොපොග්‍රැෆියා ක්‍රිස්ටියානා” හි සඳහන් කළේය. රෝමානුවන් ඔවුන්ගේ චීන සේද ශ්‍රී ලංකාවෙන් ගෙන ආ පර්සියානු වෙළෙන්දන්ගෙන් ලබාගත් බව Procopius දන්වා සිටී.   හත්වන සියවසේ විසූ ඉන්දියානු බෞද්ධ භික්‍ෂුවක් වන වජ්‍රබෝධි  ඉන්දියාවේ සිට සුමාත්‍රා බලා එම නැවකින් ගමන් කරමින් සිටියදී ශ්‍රී ලංකාවේ වරායන්හිදී පර්සියානු නැව් තිස් පහකින් යුත් නැව් සමූහයක් දැක තිබේ. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 729 දී පමණ ලියන ලද Hwi-chao නම් චීන පාඨය ද ශ්‍රී ලංකාව සහ පර්සියාව අතර වේගවත් වාණිජ ක්‍රියාකාරකම් සනාථ කරයි. 

ඉරාන මුහුදු වෙළෙන්දෝ ක්‍රිස්තු වර්ෂ 550 දී පමණ ක්‍රිස්තියානි ජනාවාසවල න්‍යෂ්ටිය පිහිටුවා ගත්හ.  5 වන සියවසේ මුල් භාගයේ චීන බෞද්ධ වන්දනාකරුවෙකු වූ ෆැක්සියන් ලංකාවේ නැගෙනහිර ඉරාන හෝ සොග්ඩියන් වෙළෙන්දන් සිටි බවට සාක්ෂි දුන්නේය. පර්සියාව සහ ලංකාව අතර දුරස්ථභාවය නිසා මෙම වෙළඳුන් දිවයිනේ පදිංචි වීමට පටන් ගත්හ. අගනුවර ප්‍රාදේශීය එඬේර ප්‍රජාවක් පිහිටුවීමට ප්‍රමාණවත් තරම් කිතුනුවන් පර්සියාවෙන් සිටියහ. මුල් සංචාරකයින් විසින් විස්තර කරන ලද කැණීම් කරන ලද ‘නෙස්ටෝරියානු’ කුරුසයෙන් සහ මෙම කිතුනුවන්ගේ සම්භවය ඇති භූමියෙන්, මෙම පර්සියානු කිතුනුවන් නැගෙනහිර පල්ලියට නෙස්ටෝරියානු’ හෝ නැගෙනහිර සිරියැක් පල්ලියට අයත් බව සහතික විය හැකිය. 

මේ අනුව ඉස්ලාම් ආගමට පෙර සියවසේදී, පර්සියානුවන් ඉන්දියන් සාගරයේ වාණිජ කටයුතුවලදී උත්තරීතර විය. ඔවුන්ගේ වෙළෙන්දෝ ඉන්දියාවේ සහ ශ්‍රී ලංකාවේ (මන්තායි) වරායන් වෙත නිතර පැමිණෙන entrepôt වෙළඳාමේ දැඩි ලෙස මුල් බැස ගත්හ.  ඔවුන් අරාබිවරුන්ට වඩා කලින් චීනය සහ ඈත පෙරදිග රටවල් සමඟ වෙළඳාම් කළහ. මේ කාලය වන විට ශ්‍රී ලංකාව ජාත්‍යන්තර වාණිජ හා වෙළෙඳ ක්‍රමය තුළ ස්ථිර ස්ථානයක් ලබා ගත්තේය. වාණිජ නිෂ්පාදන මධ්‍යස්ථානයක් නොවූවත්, ශ්‍රී ලංකාව භාණ්ඩ සැපයුම් සහ බෙදා හැරීමේ මධ්‍යස්ථානයක් බවට පත් වූ අතර ඉන්දියන් සාගරයේ ප්‍රධාන නාවික මධ්‍යස්ථානයක් බවට පත් විය. ඒ අනුව, ශ්‍රී ලංකාව කලාපයේ මනාව සංවිධිත නාවික පද්ධතියක් සහිත කීර්තිමත් සමුද්‍ර කඳවුරක් බවට පත් විය. එහි බොක්ක සහ නැව් සඳහා නැංගුරම් ලා ඇති දූපත පුරාණ හා මධ්‍යතන යුගයේ සංක්‍රමණ වෙළඳාමේ මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස සේවය කළේය. මැණික්, මුතු, ඇත්දළ, කුරුඳු ආදියෙන් පොහොසත් වීම නිසා ලංකාව පර්සියානුවන්, අරාබිවරුන් සහ ඉන්දියානුවන් වැනි විදේශීය වෙළඳුන් ආකර්ෂණය කර ගත්තේය.  

මේ අතර ලංකාව පර්සියාවෙන් අශ්වයන් ආනයනය කළේය. බොහෝ සිරියානු කිතුනුවන්ගේ සම්ප්‍රදායික වෘත්තියක් වන මැදපෙරදිග සිටි ශිල්පීන්ට ස්වර්ණාභරණ සඳහා පිරිපහදු කළ හැකි ලංකාවේ වඩාත්ම ආකර්ශනීය භාණ්ඩ වූයේ මුතු සහ වටිනා ගල් ය. ඉතිහාසඥ ජී ඩබ්ලිව් වෝල්ටර්ස් පවසන පරිදි, ක්‍රිස්තු වර්ෂ 380 තරම් පැරණි චීන මූලාශ්‍රවල සඳහන් වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ රජෙකුගේ දියණියකගේ අතක් ඉල්ලා රන් වළල්ලක් තෑග්ගක් ලෙස එවූ පර්සියානු රජෙකු ගැන ය. මෙම පර්සියානු ක්‍රිස්තියානි වෙළෙන්දන්ට දැනටමත් අනුරාධපුරයේ නේවාසික ප්‍රදේශයක අලංකාර නිවාස තිබූ බැවින් වෙළඳාම ඉතා ලාභදායී හා සමෘද්ධිමත් විය යුතුය. 

පර්සියානු ගල්ෆ් ප්‍රදේශයේ වැඩිපුරම පැවති මුදල් මාදිලිය සඳහා පර්සියාවේ රිදී ලැරියාට් ඔෆ් ෆිෂ් කොකු සහ ඔර්මස්හි රන් සෙරෆින් ඒ දිනවල භාවිතා කර ඇති බව සැලකිල්ලට ගත යුතුය. ශ්‍රී ලාංකිකයින්ට මුතු, මැණික් සොයා ගැනීමේ හැකියාවක් ඇති බැවින් ඉරාන ජාතිකයන් ගල්ෆ් ප්‍රදේශයේ මුතු මසුන් ඇල්ලීම සඳහා ශ්‍රී ලාංකිකයන් රැසක් යොදවා ඇති බව අනාවරණය විය. ඉතිහාසඥ Ibn Miskawaith (d.1029 A.C) විසින් ශ්‍රී ලංකාවේ රජුගේ දූත පිරිසක් වටිනා තෑගි, මුතු, අලි ඇතුන් ආදියෙන් රචනා කරන ලද තේක්ක කැබලි රැගෙන පර්සියාවට ගොස් ඇති නමුත් සංචාරය කළ වසර සොයා ගැනීමට අපහසු වූ බව හෙළි කර ඇත. පසුව ඉරාන අධිරාජ්‍යයා යුද්ධයකින් යටපත් වී අපේ වටිනා මුතු මැණික්, වටිනා ගල්, පලා වර්ග, කුළු බඩු ආදිය රැගෙන ශ්‍රී ලංකාවට හමුදාවක් එවා ඇති අතර ඒ පිළිබඳව අල්-ඉස්තාකි (ක්‍රි.ව. 951) විසින් සඳහනක් කර ඇත. සහ අල් බෙරුනි (අ. 1058 ට පසු).  Al-Beruni (A.D.1048) යනු Kitāb al Jamahir fi Marifat al Javahir හි සඳහන් වන Khusraw Nushirvan වෙත සරන්දිබ් විසින් එවන ලද අලි ඇතුන් දස දෙනෙකු, තේක්ක කැබලි දෙලක්ෂයක් සහ කිමිදුම්කරුවන් හත් දෙනෙකු මුතු ඇට සමඟ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික දූත මණ්ඩලයක් යැවීමට ද යොමු කරයි. ඉමාම් විසින් උපුටා දක්වන ලදී. 

සරන්ඩිබ් හි සමහර වෛද්‍යවරුන් ප්‍රතිකාර සඳහා යොදාගෙන ඇති බවට බොහෝ ඉඟි තිබුණි. පර්සියානු සම්භවයක් ඇති බවට ආරෝපණය කරන ලද මෑතකාලීන කැණීම්වල ද්‍රව්‍ය අතර අනුරාධපුරයේ බලකොටුවේ සිට ජේතවනාරාමයේ පර්තෝ-ශාසන පිච්චර් එකක් විය. ඊට අමතරව සාසානියානු-ඉස්ලාමීය පිඟන් මැටි විශාල ප්‍රමාණයක් සහ සසානියානු යුගයේ හැඟීම් තුනක් සහිත පුළුස්සන ලද මැටි බුල්ලා මාන්තායි හි තිබී හමු විය. බෝපෙආරච්චිට අනුව, අභ්‍යන්තර නගරයේ සැලසුම නිර්වචනය කිරීමේදී, රාජකීය විනෝද උද්‍යාන සහ මාලිගාව, සීගිරිය පුරාණ ස්ථානය, එක්තරා දුරකට පර්සියානු ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ බලපෑමට ලක් විය. 

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 7 වැනි සියවසේ මැද භාගයේදී පමණ නැගෙනහිර රෝමය - බයිසැන්තියානු අධිරාජ්‍යය සහ අබිසීනියානු සගයා වූ බයිසැන්තියම් සමඟ ආධිපත්‍යය සඳහා නොනවතින යුද්ධවලින් හෙම්බත් වී සිටි පර්සියාව, කෙසේ වෙතත්, ඉස්ලාමය පිළිගැනීමෙන් ඉරාන අධිරාජ්‍ය බලය එහි නැගීම ශක්තිමත් කළේය. තවද ඉරානය විසින් පැරණි Pahlevi අක්ෂර වෙනුවට අරාබි අක්ෂර භාවිතා කරන ලදී. ඉස්ලාමීය පර්සියාව සහ පර්සියානු උතුරු ඉන්දියානුවන් සහ ඔවුන්ගේ සර්වසම්පූර්ණ සගයන් වන නැගෙනහිර අප්‍රිකානු වෙරළ තීරයේ නීග්‍රෝවරුන් සමඟ ඇයගේ ආශ්‍රය තුළ අරාබි-ශ්‍රී ලංකා සබඳතා අරාබි වාණිජ ක්‍රියාකාරකම් ලෙස නැවුම් ප්‍රබෝධයක් ලබා ගත් විට සැලකිය යුතු වෙනසක් සිදු විය. 9 වන සහ 10 වන ශතවර්ෂ වලදී, එය පර්සියානුවන්, අරාබිවරුන් සහ අබිසීනියානුවන්, ඉස්ලාමීයකරණය වූ සහ අරාබි භාෂාව කතා කරන මෙම සමුහය විය, එබැවින් පහසුව සඳහා ඉන්දියානු කලාපයේ ආධිපත්‍යය දැරූ "අරාබි" ලෙස නම් කරන ලදී.   

අරාබිකරණ ක්‍රියාවලියේ ප්‍රගතියත් සමඟ ශ්‍රී ලංකාව තුළ ඉරාන බලපෑම පහව ගියේ නැත. ශ්‍රී ලංකාවේ බොහෝ මුස්ලිම්වරු සුන්නි ජාතිකයෝ වෙති. බෝරාස්හි සාපේක්ෂව කුඩා වෙළඳ ප්‍රජාවෙන් පවසන පරිදි ෂියා මුස්ලිම්වරු ද සිටිති. සුන්නි මුස්ලිම්වරුන් සහ ඉමාම් ෂාෆිගේ පාසලේ අනුගාමිකයන් වූ මුවර් සහ මැලේවරුන් අතර ශ්‍රී ලංකාව තුළ අඛණ්ඩ බලපෑම පිළිබඳ බොහෝ සාක්ෂි තිබේ. මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ දියණිය වන ඉමාම් අලි සහ ෆාතිමා තුමියගේ වන්දනාව ප්‍රශංසනීය සාහිත්‍යයේ දිගටම පවතින අතර දිවයින පුරා බොහෝ දුරට ව්‍යාප්ත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය යුගයේ  පෙළඹවීම සඳහා ඉන්දියානු හමුදා පැමිණීම්, පංචා උත්සවයේ මුහර්රම් සිදුවීම් සැමරීම වැනි ඉරාන භාවිතයන් කිහිපයක් ශක්තිමත් කළේය. එපමණක් නොව, වැඩි කලකට පෙර ශ්‍රී ලංකාවෙන් සොයාගත් මැලේ සාහිත්‍ය ග්‍රන්ථවල අලිගේ ෆාතිමාගේ විවාහය ගැන සඳහන් වන සැලකිය යුතු සාහිත්‍ය ප්‍රභේද සහ පර්සියානු භාෂාවෙන් මැලේ සහ අරාබි-දෙමළ භාෂාවට පරිවර්තනය කර ඇති අනෙකුත් වීර කාව්‍ය ග්‍රන්ථ ඇතුළත් වේ. 

ඉරාන සහ දේශීය සාහිත්‍යය අතර ඇති සාහිත්‍ය සම්බන්ධය ඉස්ලාම් දහම පිළිබඳ අනාගත විද්වතුන් විමර්ශනය කර විස්තාරණය කළ යුතු විශාල මාතෘකාවකි.