ඉරානය සම්බාධකවලට ආගන්තුකයෙකු නොවේ Iran is no more stranger to sanctions

 ඉරානය සම්බාධකවලට ආගන්තුකයෙකු නොවේ 

 Iran is no more stranger to sanctions 

ඒකාබද්ධ විස්තීර්ණ ක්‍රියාකාරී සැලැස්මේ (JCPOA) ස්නැප්බැක් යාන්ත්‍රණයේ අවතාරය ඉරානයට එක්සත් ජාතීන්ගේ සම්බාධක නැවත පැනවීමට තර්ජනය කරන බැවින්, රට තීරණාත්මක සන්ධිස්ථානයක සිටී. එහෙත්, පුළුල් ආර්ථික තක්සේරුවකින් හෙළි වන්නේ, ඒකපාර්ශ්වික එක්සත් ජනපද සහ බහුපාර්ශ්වික සම්බාධක හේතුවෙන් දශකයකට වැඩි කාලයක් පුරා ඉරානයේ ආර්ථිකය කැපී පෙනෙන ඔරොත්තු දීමේ හැකියාවක් වර්ධනය කර ඇති බවයි . එය සම්බාධකවල අංශභාග බලපෑම්වලට එරෙහිව “ප්‍රතිශක්තිකරණයක්” ලෙස හැඳින්විය හැකිය.

ව්‍යුහාත්මක ප්‍රතිසංස්කරණ, විවිධාංගීකරණය, කලාපීය ආර්ථික ඒකාබද්ධතාවය සහ උපායමාර්ගික ප්‍රතිපත්ති මාරුවීම් මගින් තහවුරු කරන ලද මෙම ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව, අලුත් කරන ලද සම්බාධක තර්ජනවල විභව අහිතකර බලපෑම් සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කරයි. විශේෂයෙන් එක්සත් ජනපදය, යුරෝපීය සංගමය සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලය විසින. 2010 සහ 2020 අතර කාලය තුළ, ඉරානයට සම්බාධක තීව්‍ර කිරීම සිදු විය. ඉරානයේ තෙල් අපනයන සීමා කිරීම්, SWIFT හරහා මූල්‍ය ගනුදෙනු සහ ඉරානයේ මහ බැංකුව සහ ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රීඩකයින් ඉලක්ක කරගත් සීමාවන් ඒ අතර ප්‍රධාන විය.

මෙම පියවරයන් ඉරානයේ බාහිර වෙළඳාම, මූල්‍ය ප්‍රවාහ සහ ගෝලීය ප්‍රාග්ධන වෙළඳපොළවල් වෙත ප්‍රවේශ වීම දැඩි ලෙස කඩාකප්පල් කළ අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ තියුණු හැකිලීම්, උද්ධමනය ඉහළ යාම සහ විනිමය අනුපාත අස්ථාවරත්වය ඇති කළේය. කෙසේ වෙතත්, මෙම දුෂ්කර දශකයෙන් ඉගෙන ගත් පාඩම් ගැඹුරු ය. ඉරාන ආර්ථිකය නැවත නැවතත් සම්බාධක චක්‍ර විඳදරාගෙන ඇති අතර උග්‍ර අවදානමේ සිට සාපේක්ෂ ශක්තිමත්භාවය දක්වා පරිණාමය වී අනුවර්තනය වී ඇත. මෙම “සම්බාධක ප්‍රතිශක්තිය” පැන නගින්නේ වඩාත්ම හානිකර ඒකපාර්ශ්වික එක්සත් ජනපද සම්බාධක කිසි විටෙකත් සම්පූර්ණයෙන් ඉවත් කර නොමැති බැවිනි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ඉරාන ආර්ථිකයට නිරන්තර පීඩනය යටතේ ක්‍රියාත්මක වීමට බල කෙරී ඇති අතර, දේශීය ප්‍රතිසංස්කරණ සහ විවිධාංගීකරණ උපාය මාර්ග වේගවත් කරයි.

ඉරානයේ ඔරොත්තු දීමේ හැකියාවේ වැදගත්ම අංගයක් වන්නේ අස්ථාවර තෙල් ආදායම් මත යැපීම අඩු කිරීම සඳහා හිතාමතාම මාරුවීමයි. තෙල් ආදායම රජයේ ආදායමෙන් සහ විදේශ විනිමය ඉපැයීම්වලින් ප්‍රමුඛ කොටසක් වූ අතර, සම්බාධක මගින් තෙල් නොවන ආර්ථිකයක් සංවර්ධනය කිරීමේ උත්සාහයන් වේගවත් කරන ලදී. ඛනිජ රසායනික ද්‍රව්‍යවල සිට කෘෂිකර්මාන්තය, නිෂ්පාදන සහ තාක්ෂණ අංශ දක්වා තෙල් නොවන අපනයන පුළුල් කිරීමෙන් ඉරානය එහි අපනයන කූඩයේ විවිධත්වය සහ තිරසාරභාවය වැඩි කර ගෙන ඇත. මෑත වසරවලදී තෙල් නොවන අපනයන ඩොලර් බිලියන 50 ඉක්මවූ බවට වාර්තා වී ඇති අතර එය සාර්ථක විවිධාංගීකරණයකට සාක්ෂියකි.

එපමණක් නොව, බාහිර පීඩනයන්ට ඔරොත්තු දීම සඳහා ඉරානය සිය මූල්‍ය යටිතල පහසුකම් වැඩි දියුණු කර ඇත. නිදසුනක් වශයෙන්, සාම්ප්‍රදායික ජාත්‍යන්තර බැංකු සහ රක්ෂණ පද්ධතිවලින් වෙන් වූ විට, ඉරානය තමන්ගේම නැව් රක්ෂණ සමාගම් පිහිටුවීම වැනි දේශීය හැකියාවන් වර්ධනය කර ගත්තේය. එවැනි පියවර තීරණාත්මක වෙළඳ මාර්ග බාධාවන්ගෙන් ආරක්ෂා කරයි. ඊට අමතරව, බැංකු අධීක්ෂණය දැඩි කිරීමට සහ ද්‍රවශීලතා වර්ධනය පාලනය කිරීමට ගන්නා උත්සාහයන් සාර්ව ආර්ථික ස්ථාවරත්වය වැඩිදියුණු කර ඇති අතර, වරක් සම්බාධක බලපෑම් උග්‍ර කළ උද්ධමන පීඩන අඩු කර ඇත.

බදු ගොනු කරන්නන්ගේ සංඛ්‍යාව දෙගුණ කිරීම සහ ප්‍රාග්ධන ලාභ බදු ක්‍රියාත්මක කිරීම ඇතුළු බදු ප්‍රතිසංස්කරණ, දේශීය ආදායම් බලමුලු ගැන්වීම ශක්තිමත් කර ඇත. මෙය අවිනිශ්චිත බාහිර ගලා ඒම් මත ඉරානයේ යැපීම අඩු කරන අතර මූල්‍ය ස්ථාවරත්වය පෝෂණය කරයි. යුරේසියානු ආර්ථික සංගමය වැනි කලාපීය ආර්ථික කණ්ඩායම්වල සාමාජිකත්වය සහ ෂැංහයි සහයෝගිතා සංවිධානය සහ BRICS සන්ධානය තුළ ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වීම, බටහිර ප්‍රමුඛ ආයතනවලින් ඔබ්බට කලාපීය හවුල්කාරිත්වයන් සහ බහුපාර්ශ්විකත්වය දෙසට ප්‍රතිපත්තිමය හැරීමක් පිළිබිඹු කරයි.

අසල්වැසි රටවල් සහ නැගී එන හවුල්කරුවන් සමඟ වෙළඳාම දැන් බොහෝ දුරට සිදු කරනු ලබන්නේ දේශීය මුදල් හෝ විකල්ප ගෙවීම් පද්ධති භාවිතා කරමින් ඩොලර් යැපීම මඟ හරින ද්විපාර්ශ්වික ගිවිසුම් හරහා ය. මෙම "ඩොලර්-විසර්ජනය" ඉරානය ඩොලර් කේන්ද්‍රීය සම්බාධකවලින් ආරක්ෂා කරන අතර ගෝලීය මූල්‍ය සීමාවන්ට එරෙහිව වැඩි පරිවරණයක් සපයයි. වෙළඳ හවුල්කරුවෙකු සහ විකල්ප මූල්‍ය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ ආධාරකරුවෙකු ලෙස චීනයේ නැගී එන භූමිකාව යුවාන් වෙළඳාම ඩොලර් පරිමාවන් ඉක්මවා යාම වැනි ඉරානයේ අත්‍යවශ්‍ය අපනයන වෙළඳපොළවල් සහ ප්‍රාග්ධනය වෙත ප්‍රවේශය තවදුරටත් තහවුරු කරයි.

එක්සත් ජනපදය ආධිපත්‍යය දරන ගෝලීය මූල්‍යයට ප්‍රතිවිරුද්ධව බ්‍රික්ස් ශක්තිමත් කිරීම ඉරානයට ආර්ථික සහයෝගීතාවය සහ ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව සඳහා නව මාර්ග ලබා දෙයි. 2010 දශකයේ මුල් භාගයේ සිට ගෝලීය භූ දේශපාලනය නාටකාකාර ලෙස වෙනස් වී ඇත. යුක්රේනයේ යුද්ධය සහ ප්‍රධාන බලවතුන් අතර නැවත පෙළගැස්වීම් සම්බාධක ක්‍රියාත්මක කිරීම පිළිබඳ බටහිර එකඟතාව දුර්වල කර ඇත. රුසියාව යුරෝපයෙන් ඈත් වීම, ඇමරිකානු ආර්ථික ආධිපත්‍යයට චීනයේ විරුද්ධත්වය සහ බහු ධ්‍රැවීය සහයෝගීතාවය වැඩි වීම සම්බාධක පාලන තන්ත්‍රවල කාර්යක්ෂමතාව තනුක කරයි. පෙර වසරවල මෙන් නොව, එක්සත් ජනපදය ඉරානයට එරෙහි සම්බාධකවලට විශ්වීය වශයෙන් අනුකූලතාවයක් භුක්ති විඳි විට, වර්තමාන භූ දේශපාලනික භූ දර්ශනය තුළ ප්‍රධාන ගෝලීය ක්‍රියාකාරීන් විසින් සම්බාධක බලාත්මක කිරීම අඩු වී ඇති අතර, එමඟින් ඉරානයට වෙළඳ ප්‍රවාහ පවත්වා ගැනීමට වැඩි නිදහසක් ලබා දේ.

මෙම භූ දේශපාලනික සන්දර්භය ඕනෑම ආපසු ගෙවීමේ පියවරක විභව බාධාකාරී බලපෑම සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කරයි. ද්විතීයික මූලාශ්‍රවලට අනුව.සම්බාධක නොතකා, ඉරානයේ තෙල් අපනයන දිනකට බැරල් මිලියනයකට වඩා අඩු මට්ටමක සිට ඇස්තමේන්තුගත දිනකට බැරල් මිලියන 1.7 සිට 1.8 දක්වා ඉහළ ගොස් ඇත විවිධාංගීකරණය වූ ගනුදෙනුකරුවන්, විකල්ප නැව් මාර්ග සහ කලාපීය හවුල්කාරිත්වයන් හරහා සීමාවන් මඟ හැරීමට ඉරානයට ඇති හැකියාව මෙම ප්‍රකෘතියෙන් පෙන්නුම් කෙරේ.

ඒ හා සමානව, තෙල් නොවන අපනයන පෙර උපරිම මට්ටම් ඉක්මවා ගොස් ඇති අතර, අඛණ්ඩ සම්බාධක නොතකා ශක්තිමත් ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් පෙන්නුම් කරයි. මෙම ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව දශකයකට පෙර අත්විඳි ඒවාට සාපේක්ෂව ස්නැප්බැක් විනාශකාරී කම්පන ඇති කරනු ඇතැයි යන උපකල්පනවලට පටහැනි වේ. දේශපාලන පීඩනයන්ට ගොදුරු විය හැකි බාහිර වෙළඳපල මත යැපීම අඩු කිරීම සඳහා කලාපීය වෙළඳාම ගැඹුරු කිරීම, දේශීය නිෂ්පාදන ධාරිතාවන්හි ආයෝජනය කිරීම සහ තාක්ෂණික නවෝත්පාදනයන් අනුගමනය කිරීම හරහා අඛණ්ඩ උත්සාහයන් තීරණාත්මකව පවතී.

කෙටියෙන් කිවහොත්, එක්සත් ජාතීන්ගේ සම්බාධක පැනවීමට නියමිතව තිබීම දේශපාලනික හා ආර්ථික අභියෝග ඉදිරිපත් කළද, අද ඉරානයේ ආර්ථිකය 2010 දශකයේ මුල් භාගයට වඩා මූලික වශයෙන් වෙනස් ය. වසර ගණනාවක් තිස්සේ අඛණ්ඩව ක්‍රියාත්මක වූ එක්සත් ජනපද ඒකපාර්ශ්වික සම්බාධක, කලාපීය ඒකාබද්ධතාවය, මුදල් විවිධාංගීකරණය සහ දේශීය ප්‍රතිසංස්කරණ මගින් ඉරානයේ ආර්ථිකයට වරක් දැඩි හානියක් සිදු කළ කම්පනවලට එරෙහිව ඵලදායී ලෙස “එන්නත්” කර ඇත.